Sanadihii lumay iyo sirihii ku duugnaa

Sannadihii Lumay Iyo Sirihii Ku Dugnaa Qormadii sadexaad.

Boqorkii Xarla ee la odhan jirey Yakamasure iyo Qasrigiisii ku yaalay magaalada Arabsiyo , Qormadan oo ah qormaddii saddexaan, oo aaynu duljoogsan doono Boqorkaasi Yakamasure iyo xaaskiisa oo la odhan jirey Yanuun qasrigaa aay ku noolaayeen magaalada Arabsiyo xilliga taariikdaasi lagu qiyaaso 199 Bc ka hor dhalashadii Nebi Ciise Cs iyo haawl maalmeedkii qasrigaasi ka socdey iyo waftiyadii faro badnaa ee soo booqan jirey.

Boqorka Xarla waxa uuqasrigiisu ku yaalay qarka -shishe ee Arabsiyo ama daanta galbeed ee magaalada; Qasrigaasina waxa uu ahaa baa la yidhi Qasriga uugu raaxada badan ee uu boqorku uugu jecel yahay qasriyadiisa meelaha badan uu ku lahaa.

Waxaana qsrigaas ku yaalay beero qurrux badan oo aay ku dhaqan yihiin ugaadh aad u turo badan oo uu boqorku ku raaxaaysto xilliyada uu nasashada ku jiro, halka uu dooxan weyn yahay na waxa aay hayd baa la yidhi laag yar webiya oo ka timaada xagga oogada ka xigto magaaladu ama loo yaqaan korjiga,

Laagtaa webiga ahi waxa ay hormari jirtey qasriga boqorka Xarla waxa aanay u sii qul-quli jirtey xaga waqooyiga oo aay lagtaa yar ee webiga ahi kaga sii darsami jirtey Bada cas.

Qasriga Boqorka Xarla waxa uu ku yaaley halka uu ku yaal imika Dusiga hoose iyo dhakhtarkii dhaymaha oo dugsiga dhawr talaabo u dhaxeeyaan, Qasrigaasi waxa uu ku fadhiyay dhul baaxad leh oo ka bilaama dhulka dugsigaas hoose ilaa guryihii xassan xaaji yuusuf rooble iyo Xirsi Rooble ilaa maqaamkii Suufi Nuuriye. Waxaa la sheegaa in aay Boqortooyadu lahaayd maal aad u badan oo ka koban dahab iyo dheeman kaaydka Bangigeeduna waxa uu ahaa baa la yidhi Babgigaas oo ka bilaamayay baaxada dhulka uu ku fadhiyaa halka aay ku taalo laagta u dhow dugsiga hoose, waxaanu gaadhi jirey ilaa halka aay ku taalo Beertii Ciise farmasii , xaga galbeedkana waxa uu bangigaasi qabsaday baa la yidhaah dhulka uu ku fadhiyo Dugsiga dhexe ee Axmed Guray iyo dhul kaloo ka sii danbeeya.

Anigu waxaan xasuustaa xilliyada roobabku curtaan ee uu daadadku soo rogmada marka uu daad ku idlaado xilliga subaxdnimada ayaa waxaa jirey nin la odhan jirey caduur waloo aanan imika ogayn in uu xaay-yahay iyo in uu moontanyahay balse labadaba ilaahaay ha u naxariisto haddii uu dhintey iyo hadduu noolyahayba e aamiin ayaa waxa uu Caduur inta uu subaxii baxo uu u kici- ijirey xaga dooxa ee u dhaxaysa laagta dugsiga hoose u dhaw iyo gabega hoostiisa,

Caduur waxa uu gabiga hoostiisa iyo laagtaa garbooyinkeeda uu roobku dumiyay ka soo guran jirey wiciyad qadiimiya oo iskugu jirta dheryo dhooba ah oo kuwa wax lagu karsado ah oo aay ka muuqdo farshaxan aad u qurrux badan oo aad moodid in imikuun la sameeyay iyo daawe- yaal kuwa laxooxda lagu dubto ah oo bir kasamaaysan; taasina waxa aay ku tusaysaa in qoomkaa Xarli aay birta shubi jireen oo aay u isticmaali jireen farsamada gacanta oo u dhiganta technology ga aay isticmaalaan dunida horo u martay ee imiku.

Waxa kale oo Caduur gebigaas iyo laagtaas qararkooda dumay kala soo bixi jirey wiciyad dhoobo ah iyo fandhaalo ka samaaysan farshaxan aan duugoobayn alaabtaasna waxaa ka iibsan jirey dadka magaalada iyo dalxiistayaasha cadaanka ah oo dhulba uumay dhici-jirin, mararka qaarkoodna waxaaba la sheegi jirey in uu dahab kuus kuusan ka soo hili jirey iyo qaar laga sameeyay silsilado iyo shuuliyada aay dumarku gacmaha gashadaan xitaa waxaa ku jirijirey fargalo dahab ah oo fasku ama dheeman ama macdanta loo yaqaan rubiga , imaroolka ka samaaysan.

Hadaba qoomkaa la odhan jirey Xarla ee uu Qasriga Boqortooyadeeda uugu weyni uu ku yaalay Magaalada Arabsiyo ayaa weli raadadkii qoomkaas laga sii hela

Deegaanka guud ee ku teedsan degmada Arabsiyo. Goobta loo yaqaano Dhagaxmadoobe ee kaga beegan magaalada Arabsiyo xaga waqooyi ayaa sheekooyinka qaar tilmaamaan in aay Gobtaasi ahaayd xaruntii difaaca ee looga talin-jirey ilaalada gaarka ah ee boqorka, waxaa kale oo ku taalay baa layidhaah Xaruntii wasaarada difaaca ee xogaha ciidan ee boqortooyadaa Xarla laga maamuli jirey.

Goobtaas agteedana waxaa ku taalay ba layidhaahdaa Beer aad u weyn oo aad u qurrux badan oo aad maansheeysayn kuna qaniya qudradaha caynba caaynka ah, duurjoog rabaaysan iyo shinbiraha daa,uuska looyaqaan iyo shinbiro kaloo qurxoon. Beertaas waxaa boqorka uugu yaalay iisna qasrikaloo aad u qurrux badan oo aay joogaan shaqaale u carbisan shaqada aay uugu khidmaaynayaan boqorkooda iyo boqoradooda, isla goobtaas waxaa ku yaalay balay-weyn oo aad u biyo badan.

Balaygaa waxaa la yidhaahdaa ilaa imika Galdawo, waxaana la yidhaahdaa waxa uu ahaa Balay u khaasa boqorka iyo marti sharafkiisu in aay ku raaxaaystaan xilliga uu nasahada ku jiro, Balaygaasna waay ku dabaalan jireen oo biyihiisa waxa aay u isticmaali jireen dawo ahaan qofkii ku maaydhaa wuu bogsanayaa haddii uu buko baa la odhan jirey laakiin masaakiinta looma ogolayn in aay ka soo daahiraan Beerta boqorka iyo Balaygaas Galdawo ee ku dhexyaalaba.

La Soco Qormooyinka Dambe

Khadar Jaambiir Cige

Sannadihii Lumay iyo sirihii Ku Duugnaa Qormadii labaad.

 Barnaamujkan Sannadihii Lumay oo maanta aaynu geli doono Qormadii Labaad waxa aaynu ku sii siqi doonaa insha allah haddii uu ilaahaay yidhaadhdo gudagalkii qoomkii la odhan jirey Xarla ee deganaa Arabsiyo iyo Boqorkoodii (Yakamasure oo aay wehelinaayso Xaaskiisii oo la odhan jirey Yanuun).

Soomaalidu maay lahaayn af-qoran oo aay ku kaaydsato dhacdooyinkii nololeed ee aay xilligaa ku noolaayd oo umaay suurta galayn in aay ku kaaydsato buugaag bayadii deegaan ee aay xilligaa ku noolayd sida noocyada dhirta la beerto ama xilliyada adag ee aay bulshadaasi soomaliyeed soo mareen sida abaaraha ama ha noqoto xilliyo barwaaqeed,

soomalida xilligaasi waxa aay ahaayeen kuwo ku kaaydsada marxaladahaa aaynu kor ku soo sheegnay xusuus suugaaneed ama maah maahyo, hees caruureed iyo kuwo kaloo badan. waxaase jirta in aay xasuusahaas suugaanta ama hadalka layskugu soo gudbinayay aay imika sii dabar go ayaan oo haddii gurmad deg dega laga geli-waayo in la qoro qofba inta yar ee uu hayo aay hadhow jiilasha dambe aay ku sii jiri doonaan mugdiyo iyo maalma aanay ka soo kaban karin.

Waxa aaynu leenahay bada uugu dheer ee africa ha noqoto badacas ama indiyaan- owshankaba, , Badahaas waxaa ku jira maal ka badan kan beriga laankiin waxaa runa in aanaynu waxba ka aqoon khayradka dhulkeena uu ilaahay inagu manaystey oo ah dhulqaniyo, kaluunka iyagoo daasado ku jira waxaa la inooga soo dhoofiyaa Thailand ama kuuriya markaas taasi miyaanay ku tuseeyn in aaynu nahay umada karti daran oo aan waxba ka aqoon waxaay leedahay hadana aaynu rabno in aan barwaaqo iyo horrumar gaadhno, dariiqaasise indhaha aawdan ma yahay kii barwaaqada, nolosha fiican iyo raaxada aad doonaaysid lagu gaadhilahaa taasi waa maya waayo Abwaan Abdillahi Suldaan Timacade Naxariistii janno fardowsa ilaahaay ha ka waraabiyee ayaa yidh( lama helo wadaadow waxaan cidi ku haawshoone, Naftaa loo hantaaqaa halkaad hiigso leedahaye) waa dhab nin aan shaqaaysanin shaah ma cabo ayaa hore ba loo yidhi.

Halkan oo aan ka bilaabi doono dulucdad aan ku furaayo sannadihii lumay iyo sirihii ku qarsoonaa oo ah Deegaanka Arabsiyo iyo Dooxyada dhexmara ama kuwa ku hareeraysan ayaa ah in aay sees u noqoto mawduucayga.

Sobobaha aan Arabsiyo u xushayna iga ma aha in aanan deegaanada kale ee somaliland aan iska in dhatirayo ama kuwa kale ee soomaaliyeedba ha noqdaane balse Deegaanka Arabsiyo waa meeshii aan ku garaadaystey ee aan wax ku bartay ilaa malcaamadaydii ilaa Dugsigii dhexe ee Axmed guray Arabsiyo Primary school, goobtu waa deegaan aan maalmo farxadeed iyo kuwo sirgaxanba igu soo mareen, waa goobo iyo degaano xusuuso gaara igu joogaa, waana deegaan aan odayaal soo jireena oo xilliyadaas noolaa oo da wey joogay aan kaga kayd-gareeyay taariikho badan oo aay ka sheekaayn jireen kuwaas oo aan qoraalo yar yar kaga kaydsaday sannadahaa lumay ayaan rabaa in aad ila qaybsataann sannadahaas lumay iyo sirihii ku duugnaa!

Magaalada Arabsiyo waxa la sheegaa in aay qoom la odhan jirey qoom kii Xarla Boqorkii qoomkaas xarla uu qasrigiisa uugu weyn ku lahaa magaalada Arabsiyo, balse suaashe waxa aay tahay , halkuu kaga yaalay qastriga uu daganaa boqorkaas u boqorka ahaa qoomkaas la odhan jirey Xarla?

Magaalada Arabsiyo waxaa laba qaybood u qaaybiya doox weyn oo mara badhtamaha labada daamood ee aay magaaladu u qaaybsanto, mid ka mida labadaas daamood oo xigta galbeedka jidka gabley looga sii baxo ayuu ku yaalay baa la yidhi Qastriga Boqorka uu daganaan jirey, waxa aan sheeko ku maqlay in uu Qasrigaasi ahaa qasriyada uugu waaweyn ee uu dalka xagiisa galbeed ku lahayd boqortooyadaas Xarla oo maamuli jirtey ilaa bari- danaakil iyo galbeedka sii fog.Dadka qaarkii waxa aay yidhaahdaan qoomkaa Xarla la odhan jirey waxa aay ahaayeen qoom maal iyo mood iyo weliba ibaxnimo fog uu ilaahaay ku manaaystay, qaar kalena iyagoo ku raacsan aragtidaa baay ba u sii raacinayaan waxa aay ahaayeen qoom aqoon leh oo farshaxaninimo ayaaba loo yidhi Xarla taasina macnaheedu ( Dadkii xaraarta ahaa), sida magaca saxardiid oo kale amase aan ku micneeyo xar mar ka lagu daro xarafka shibani iyo shaqalka sida (La) xarla markaas kuwii bilaa xarka ahaa.

Boqorka Xarla waxa uu qasrigiisu ku yaalay qarka -shishe ee Arabsiyo ama daanta galbeed ee magaalada; Qasrigaasina waxa uu ahaa baa la yidhi Qasriga uugu raaxada badan ee uu boqorku uugu jecel yahay qasriyadiisa meelaha badan uu ku lahaa

La Soco Qormooyinka Dambe
By Arabsiyo Community Club and Civic Centre Special Programs

Khadar Jaambiir Egeh