ARABSIYO ARCHIVES: Qormooyin

Sannadihii Lumay Iyo Sirihii Ku Dugnaa Qormadii sadexaad.

Boqorkii Xarla ee la odhan jirey Yakamasure iyo Qasrigiisii ku yaalay magaalada Arabsiyo , Qormadan oo ah qormaddii saddexaan, oo aaynu duljoogsan doono Boqorkaasi Yakamasure iyo xaaskiisa oo la odhan jirey Yanuun qasrigaa aay ku noolaayeen magaalada Arabsiyo xilliga taariikdaasi lagu qiyaaso 199 Bc ka hor dhalashadii Nebi Ciise Cs iyo haawl maalmeedkii qasrigaasi ka socdey iyo waftiyadii faro badnaa ee soo booqan jirey.

Boqorka Xarla waxa uuqasrigiisu ku yaalay qarka -shishe ee Arabsiyo ama daanta galbeed ee magaalada; Qasrigaasina waxa uu ahaa baa la yidhi Qasriga uugu raaxada badan ee uu boqorku uugu jecel yahay qasriyadiisa meelaha badan uu ku lahaa.

Waxaana qsrigaas ku yaalay beero qurrux badan oo aay ku dhaqan yihiin ugaadh aad u turo badan oo uu boqorku ku raaxaaysto xilliyada uu nasashada ku jiro, halka uu dooxan weyn yahay na waxa aay hayd baa la yidhi laag yar webiya oo ka timaada xagga oogada ka xigto magaaladu ama loo yaqaan korjiga,

Laagtaa webiga ahi waxa ay hormari jirtey qasriga boqorka Xarla waxa aanay u sii qul-quli jirtey xaga waqooyiga oo aay lagtaa yar ee webiga ahi kaga sii darsami jirtey Bada cas.

Qasriga Boqorka Xarla waxa uu ku yaaley halka uu ku yaal imika Dusiga hoose iyo dhakhtarkii dhaymaha oo dugsiga dhawr talaabo u dhaxeeyaan, Qasrigaasi waxa uu ku fadhiyay dhul baaxad leh oo ka bilaama dhulka dugsigaas hoose ilaa guryihii xassan xaaji yuusuf rooble iyo Xirsi Rooble ilaa maqaamkii Suufi Nuuriye. Waxaa la sheegaa in aay Boqortooyadu lahaayd maal aad u badan oo ka koban dahab iyo dheeman kaaydka Bangigeeduna waxa uu ahaa baa la yidhi Babgigaas oo ka bilaamayay baaxada dhulka uu ku fadhiyaa halka aay ku taalo laagta u dhow dugsiga hoose, waxaanu gaadhi jirey ilaa halka aay ku taalo Beertii Ciise farmasii , xaga galbeedkana waxa uu bangigaasi qabsaday baa la yidhaah dhulka uu ku fadhiyo Dugsiga dhexe ee Axmed Guray iyo dhul kaloo ka sii danbeeya.

Anigu waxaan xasuustaa xilliyada roobabku curtaan ee uu daadadku soo rogmada marka uu daad ku idlaado xilliga subaxdnimada ayaa waxaa jirey nin la odhan jirey caduur waloo aanan imika ogayn in uu xaay-yahay iyo in uu moontanyahay balse labadaba ilaahaay ha u naxariisto haddii uu dhintey iyo hadduu noolyahayba e aamiin ayaa waxa uu Caduur inta uu subaxii baxo uu u kici- ijirey xaga dooxa ee u dhaxaysa laagta dugsiga hoose u dhaw iyo gabega hoostiisa,

Caduur waxa uu gabiga hoostiisa iyo laagtaa garbooyinkeeda uu roobku dumiyay ka soo guran jirey wiciyad qadiimiya oo iskugu jirta dheryo dhooba ah oo kuwa wax lagu karsado ah oo aay ka muuqdo farshaxan aad u qurrux badan oo aad moodid in imikuun la sameeyay iyo daawe- yaal kuwa laxooxda lagu dubto ah oo bir kasamaaysan; taasina waxa aay ku tusaysaa in qoomkaa Xarli aay birta shubi jireen oo aay u isticmaali jireen farsamada gacanta oo u dhiganta technology ga aay isticmaalaan dunida horo u martay ee imiku.

Waxa kale oo Caduur gebigaas iyo laagtaas qararkooda dumay kala soo bixi jirey wiciyad dhoobo ah iyo fandhaalo ka samaaysan farshaxan aan duugoobayn alaabtaasna waxaa ka iibsan jirey dadka magaalada iyo dalxiistayaasha cadaanka ah oo dhulba uumay dhici-jirin, mararka qaarkoodna waxaaba la sheegi jirey in uu dahab kuus kuusan ka soo hili jirey iyo qaar laga sameeyay silsilado iyo shuuliyada aay dumarku gacmaha gashadaan xitaa waxaa ku jirijirey fargalo dahab ah oo fasku ama dheeman ama macdanta loo yaqaan rubiga , imaroolka ka samaaysan.

Hadaba qoomkaa la odhan jirey Xarla ee uu Qasriga Boqortooyadeeda uugu weyni uu ku yaalay Magaalada Arabsiyo ayaa weli raadadkii qoomkaas laga sii hela

Deegaanka guud ee ku teedsan degmada Arabsiyo. Goobta loo yaqaano Dhagaxmadoobe ee kaga beegan magaalada Arabsiyo xaga waqooyi ayaa sheekooyinka qaar tilmaamaan in aay Gobtaasi ahaayd xaruntii difaaca ee looga talin-jirey ilaalada gaarka ah ee boqorka, waxaa kale oo ku taalay baa layidhaah Xaruntii wasaarada difaaca ee xogaha ciidan ee boqortooyadaa Xarla laga maamuli jirey.

Goobtaas agteedana waxaa ku taalay ba layidhaahdaa Beer aad u weyn oo aad u qurrux badan oo aad maansheeysayn kuna qaniya qudradaha caynba caaynka ah, duurjoog rabaaysan iyo shinbiraha daa,uuska looyaqaan iyo shinbiro kaloo qurxoon. Beertaas waxaa boqorka uugu yaalay iisna qasrikaloo aad u qurrux badan oo aay joogaan shaqaale u carbisan shaqada aay uugu khidmaaynayaan boqorkooda iyo boqoradooda, isla goobtaas waxaa ku yaalay balay-weyn oo aad u biyo badan.

Balaygaa waxaa la yidhaahdaa ilaa imika Galdawo, waxaana la yidhaahdaa waxa uu ahaa Balay u khaasa boqorka iyo marti sharafkiisu in aay ku raaxaaystaan xilliga uu nasahada ku jiro, Balaygaasna waay ku dabaalan jireen oo biyihiisa waxa aay u isticmaali jireen dawo ahaan qofkii ku maaydhaa wuu bogsanayaa haddii uu buko baa la odhan jirey laakiin masaakiinta looma ogolayn in aay ka soo daahiraan Beerta boqorka iyo Balaygaas Galdawo ee ku dhexyaalaba.

La Soco Qormooyinka Dambe

Khadar Jaambiir Cige

Sannadihii Lumay iyo sirihii Ku Duugnaa Qormadii labaad.

Barnaamujkan Sannadihii Lumay oo maanta aaynu geli doono Qormadii Labaad waxa aaynu ku sii siqi doonaa insha allah haddii uu ilaahaay yidhaadhdo gudagalkii qoomkii la odhan jirey Xarla ee deganaa Arabsiyo iyo Boqorkoodii (Yakamasure oo aay wehelinaayso Xaaskiisii oo la odhan jirey Yanuun).

Soomaalidu maay lahaayn af-qoran oo aay ku kaaydsato dhacdooyinkii nololeed ee aay xilligaa ku noolaayd oo umaay suurta galayn in aay ku kaaydsato buugaag bayadii deegaan ee aay xilligaa ku noolayd sida noocyada dhirta la beerto ama xilliyada adag ee aay bulshadaasi soomaliyeed soo mareen sida abaaraha ama ha noqoto xilliyo barwaaqeed,

soomalida xilligaasi waxa aay ahaayeen kuwo ku kaaydsada marxaladahaa aaynu kor ku soo sheegnay xusuus suugaaneed ama maah maahyo, hees caruureed iyo kuwo kaloo badan. waxaase jirta in aay xasuusahaas suugaanta ama hadalka layskugu soo gudbinayay aay imika sii dabar go ayaan oo haddii gurmad deg dega laga geli-waayo in la qoro qofba inta yar ee uu hayo aay hadhow jiilasha dambe aay ku sii jiri doonaan mugdiyo iyo maalma aanay ka soo kaban karin.

Waxa aaynu leenahay bada uugu dheer ee africa ha noqoto badacas ama indiyaan- owshankaba, , Badahaas waxaa ku jira maal ka badan kan beriga laankiin waxaa runa in aanaynu waxba ka aqoon khayradka dhulkeena uu ilaahay inagu manaystey oo ah dhulqaniyo, kaluunka iyagoo daasado ku jira waxaa la inooga soo dhoofiyaa Thailand ama kuuriya markaas taasi miyaanay ku tuseeyn in aaynu nahay umada karti daran oo aan waxba ka aqoon waxaay leedahay hadana aaynu rabno in aan barwaaqo iyo horrumar gaadhno, dariiqaasise indhaha aawdan ma yahay kii barwaaqada, nolosha fiican iyo raaxada aad doonaaysid lagu gaadhilahaa taasi waa maya waayo Abwaan Abdillahi Suldaan Timacade Naxariistii janno fardowsa ilaahaay ha ka waraabiyee ayaa yidh( lama helo wadaadow waxaan cidi ku haawshoone, Naftaa loo hantaaqaa halkaad hiigso leedahaye) waa dhab nin aan shaqaaysanin shaah ma cabo ayaa hore ba loo yidhi.

Halkan oo aan ka bilaabi doono dulucdad aan ku furaayo sannadihii lumay iyo sirihii ku qarsoonaa oo ah Deegaanka Arabsiyo iyo Dooxyada dhexmara ama kuwa ku hareeraysan ayaa ah in aay sees u noqoto mawduucayga.

Sobobaha aan Arabsiyo u xushayna iga ma aha in aanan deegaanada kale ee somaliland aan iska in dhatirayo ama kuwa kale ee soomaaliyeedba ha noqdaane balse Deegaanka Arabsiyo waa meeshii aan ku garaadaystey ee aan wax ku bartay ilaa malcaamadaydii ilaa Dugsigii dhexe ee Axmed guray Arabsiyo Primary school, goobtu waa deegaan aan maalmo farxadeed iyo kuwo sirgaxanba igu soo mareen, waa goobo iyo degaano xusuuso gaara igu joogaa, waana deegaan aan odayaal soo jireena oo xilliyadaas noolaa oo da wey joogay aan kaga kayd-gareeyay taariikho badan oo aay ka sheekaayn jireen kuwaas oo aan qoraalo yar yar kaga kaydsaday sannadahaa lumay ayaan rabaa in aad ila qaybsataann sannadahaas lumay iyo sirihii ku duugnaa!

Magaalada Arabsiyo waxa la sheegaa in aay qoom la odhan jirey qoom kii Xarla Boqorkii qoomkaas xarla uu qasrigiisa uugu weyn ku lahaa magaalada Arabsiyo, balse suaashe waxa aay tahay , halkuu kaga yaalay qastriga uu daganaa boqorkaas u boqorka ahaa qoomkaas la odhan jirey Xarla?

Magaalada Arabsiyo waxaa laba qaybood u qaaybiya doox weyn oo mara badhtamaha labada daamood ee aay magaaladu u qaaybsanto, mid ka mida labadaas daamood oo xigta galbeedka jidka gabley looga sii baxo ayuu ku yaalay baa la yidhi Qastriga Boqorka uu daganaan jirey, waxa aan sheeko ku maqlay in uu Qasrigaasi ahaa qasriyada uugu waaweyn ee uu dalka xagiisa galbeed ku lahayd boqortooyadaas Xarla oo maamuli jirtey ilaa bari- danaakil iyo galbeedka sii fog.Dadka qaarkii waxa aay yidhaahdaan qoomkaa Xarla la odhan jirey waxa aay ahaayeen qoom maal iyo mood iyo weliba ibaxnimo fog uu ilaahaay ku manaaystay, qaar kalena iyagoo ku raacsan aragtidaa baay ba u sii raacinayaan waxa aay ahaayeen qoom aqoon leh oo farshaxaninimo ayaaba loo yidhi Xarla taasina macnaheedu ( Dadkii xaraarta ahaa), sida magaca saxardiid oo kale amase aan ku micneeyo xar mar ka lagu daro xarafka shibani iyo shaqalka sida (La) xarla markaas kuwii bilaa xarka ahaa.

Boqorka Xarla waxa uu qasrigiisu ku yaalay qarka -shishe ee Arabsiyo ama daanta galbeed ee magaalada; Qasrigaasina waxa uu ahaa baa la yidhi Qasriga uugu raaxada badan ee uu boqorku uugu jecel yahay qasriyadiisa meelaha badan uu ku lahaa

La Soco Qormooyinka Dambe
By Arabsiyo Community Club and Civic Centre Special Programs

Khadar Jaambiir Egeh

Sannadihii Lumay Iyo Sirihii Ku Duugnaa Qormadii Kowaad.

Qormadan Cusub oo iyaduna ka mid noqondoonta barnaamu-
yadii gaarka ahaa ee inooga socdey Arabsiy Cummunity Club and Civicentre, Waxa aaynu maanta si toosa u dul joogsan doonaa baraamujkan oo weliba muddo socon doonaa Boqortooyadii Xarla .

Boqorka Xarla ee la odhan jirey ( Yakamesure ) iyo Xaaskiisa oo la odhan jirey ( yanuunta , Boqortooyadaasi oo uu Qasrigeedu ahaa Qarka shishe ee Arabsiyo ayaa uu barnaamujkeenan sannadihii lumay oo noqondoona ita hore maalinle in muddo ah aaynu baahindoona balse muddo markuu socdo ee aad la qabsataan waxa uu noqon doonaa wiigiiba mar.

Arabsiyo iyo Sannadahii Lumay 08-07-2015
Markaan leeyahay sannadihii lumay ayaa aay tahay ujeedada aan ka leeyahay sooyaalkii taariikheed ee hore ama qarniyadii tagay oo aay adag tahay si loo helo taariikh qoron oo tixraac u noqota jiilasha soo koraya iyadoo aanay imikana jirin kayd ama aanay jirin goobo lagu ilaaliyo dhaxalkii guyaal badan layska dhaxlay oo aanay jiri shicib iyo dawlad u heelan in la uruuriyo sooyaalkii dhaqan ama taariikheed ee sii dabar go aya, waxaana jira qarniyo iyo sannada badan oo ku lumay kayd la .aan iyo umadeena oo ka dhoohan faaiidad iyo dhaxalka aay leedahay taariikhdu ama dhaqanku, waayo waxaa laga cawdaa faqri,gaajo,macaluul iyo kuwo kaloo badan, taasina waxa aay ku tusasysaa in aanaynu waxba dhulkeena ka aqoon oo aanaynu waxba ku soo kordhin karin hab nololeedkii aay awoowyaasheen u noolaayeen ha noqoto sarac la beerto ama xoolo la dhqdo ama sidda looga gaashaanto gaajada ,ha raadka ama sida loo kaydsado biyo roobaadka ama xilli roobaadka waayo waxbaba kama naqaano sooyaalkii hore ee nololeed ama taariikheed markaas akhristoow waay adag tahay in aaynu wax ka badeli karno nolosheena ama aaynu hurumar u horseedi karno dal iyo dadba

Umaddina horumar ma yeelan karto haddii aanay lahaayn kayd aqoomeed ooy ku kaayd sadaan wixii aay dhaxleen iyo tii aay ku kordhiyeenba. Kaydka dhaqanka umad oo aan uugu yeedhayo anugu dhaxal aqooneed ayaa ah ka qudha ee umadaas ku haga horumar iyo himilo taas oo laga duulayo in sannadba sannadka ku sii xiga kaydkii aqooneed ee hore wax lagu daro halkii toosin u baahana la samata bixiyo ama la dhayo.

Umadii kaydsan weydaa aqoonteeda, dhaqan iyo sooyaalkeedii taariikheed waxa aay magan u noqotaa dhaqan kale iyo taariikh aay dad kale leeyihiin, marka aad eegtid huga aaynu xidhan nahay iyo qudtka aaynu quudano ama cuno saddexda wakhtiba iyo waxa aaynu xidhanaba iyo guud ahaan nolosheenaba waxa aaynu magan u nahay dhaqan shisheeye, taasina waxaad ka arki kartaa goob kastoo oo aay soomali ku nooshahay sida aay taariikhdoodii iyo dhaqankoodiiba u sii dabar go ayo oo aaynu ka sii shalwanayno gabi dheer oo aan lahaayn soo noqosho dambe ., Ilaahaay naxariistiisa janna ha kawaraabiyee Abwaan Cabdillahi Suldaan Timacade ayaa yidhi(Mugaabada Hashaada ayaa ka roon maaydhanaan kale ee macaluul waxkaagama taraan maal laguu gura e) Abwaan Cabdillahi Suldaan Timacade markuu tixdaas gabaygaa marinaayay waxa uu ka duulayay ama uu sifaanayay hadaanay umadi aanay laheen aqoon dhaqan ooy ka duusha in aay nolasheedu ku danbayso macalool iyo in aay gacmaha hoos hoorsato qaayrkeed oo dawrisagaas loogu yaboohaa uu xiitaa aanu daboolin baahideeda ama aanu asturin cawradeeda, taasina waxa aay ina tusaysaa in waxaad leedahay oo aad ku xisaabtantaa aay guushu tahay haddii kale arinku waxa uu kaa noqoni mooyi iyo ma aqaano iyo hebaloow adigaan magantaa ahay, taasina micnaheegu waxa weeyi in aad ka hortimid in aad tahay qof xoro oo adoon qudha aad u noqon kartid ilaahii ku uumay balse aanad cid kale magan u noqon karin dee waayo waa qayrkaa.

Umadi ama bulsho waxa aay ku meel martaa iyadoo isku tashata kaydsantana taariikhdeeda iyo dhaqankeedda ilaashatana diinteeda aadna u barata deegaanka aay ku nooshahay ee ilaahaay ku beeray, baratana geedaha uu degaankeedu leeyahay, dhirta ka baxda ka faa,iidaysata dooxyada iyo biyo mareenada uu ilaahaay ku beeray si aay jilasha ka danbeeya aay dhaxal uuga tagaan,wax yaalaha aan aad uu la yaabay waxaa ka mid ah waxaad arkaysaa dad leh waanu gaajoonaynaa oo abaaro ayaa nagu garab laayay xeeliga bada, haddii aad ku tidhaahdid oo miyaad cuntaan kaluunka waxa aay ku leeyihiin kaluunka macuno oo wuu uraa haddana gaajo ayaa nahaaysa markaas umadaa magaajaa haaysta akhristow mise waxa haaysta aqoon la,aani,suaashuse waa adiga?
Aan ku daayo raaygayga gaaban malaha waa aqoon la,aa,hees beri hore aan maqlayna waxa aay odhan jirtey: Aqoon la,aani waa iftiin la,aani, waa ilays aqal la,aane oo aada Ogaada Dugsiyada walaalayaal!!

Khadar Jaambiir Egeh

Budhigii waxbarsho ee laga yagleelay Arabsiyo Qormadii Afraad

Sooyaalkii Taxane Taariikheed Ee Budhigii Waxbarasho Ee Lagu Yagleelay Bilowgii Iftiinka Ilaays oo lagu suurto galiyey seeskii Dugsiyada Madaniga ah ee waxbarashada deegaanka Arabsiyo iyo odayaashii sida geesinimada lahaayd u suurto geliyey midhihii waxbarasho ee loo riyaaqay laguna reeyey goosashadeedii Qormadii afraad.

Waxa aaynu qormadii tan ka horaysey aay inoo joogtey safarkii waxgaradkii odayaashii reer Arabsiyood aay uugu anbabaxeen caasimada Hargeysa oo xilligaasi ahaayd meesha looga taliyo maxmiyadii Ingiriis ee loo yaqaaney (British protectorate), sida ku diiwaan gashan taariikhda gumaaystihii Ingiriiska ayaa sheegaaysa in markii hore maxbiyada ingiriis ee (British Protectorate Somaliland ) aay markeedii hore aay Berbera magaalo madax u ahaayd sannadkii 1884-1898 oo aay Beberi markeedii horeba aay u ahaayd xarun aay maamul ka dhigteen boqortooyadii cismaaniyiintu, balse aay mustacmaradii ingiriisku cudeedii mileteri ee berberi xarunta u ahaayd aay urartey Burco , Berberana loo daayey maamulka xafiisyada siyaasada iyo arimaha bulshada ee musacmarka.

Burco waxa aay noqotey xarunti ciidamada Ingiriis ee laga ga duulayey daraawiishta uu Sayed Maxamed Cabdule Xassan hogaanka u ahaa 1899-1920 kii, balse 1920 kii markii Sayed maxamed Cabdile Xassan iyo Daraawiishtiisii la jabiyey 1920 kii ayaa caasimadii looga tilinayey mustacmaradii Ingiriiska ( British Protectorate) loo soo rarey magaalada hargeysa oo xilligaasi loo igmadey in aay magaalo looga taliyo maxbiyada noqoto.

Intaasi waxa aay iga ahaayd si aan fikir guud idiinka siiyo taariikh ahaan caasimada hargeysa sida aay ku timid taariikh ahaan iyadoo haddii aan si qoto dheer aan u sii galno aan mawduucan lagu soo koobin karin oo aay leedahay caasimada hargeysi taariikho facweyn oo aan buug iyo laba midnaba lagu soo gunaanadi karin, markaas aan gudo galo oo aan u soo noqdo safarkii odayashii reer Arabsiyo aay uugu baqooleen magaalada Hargeysa oo ahaayd xaruntii uu gumaysiga Ingiriis uu ka maamulayey deegaanadii ku hoos jirey maxbiyadiisa ee la odhan jirey ( British Protectorate Somaliland.

Ujeedada safarkani waxa uu daarnaa qorshe guud iy mid gaarba u taabsanaaya baahiyaha badan ee uu qabay deegaanka guud ee aay magaalo maamul u ahaayd Arabsiyo. baahiyahaas guudna muu ahaayn kuwo aay afka uun ka gudbiyeene waxa aay qorsho ahaan iyo nidaamka u soo dhisii hab-qoraala oo farshaxanimo ku dheehan tahay.

1-Baahida uugu horaaysa waxa aay safka hore geliyeen in loo dhiso dugsi wabarasho iyo xarun caafimaad oo lagu baahi-bixiyo bukaanka qaba baahi caafimaad oo maalin kasta u safra si aay daawo caafimaad uuga helaan meelo ka fog fog oo awoodooda safar aay ku adag tahay in aay tagaan dhaqaalo daro awgeed hanoqotee ama itaalba u sahliwaayo in aay safaradaas dhaadheer galaane.

2- Baahida labaad baa ahaayd in aay deegaanka Arabsiyo helaan xarun caafimaad oo lagu dhibeeyo laguna daryeelo xoolaha nool iyo in loo sameeyo si xaga wax soosaarka beeraha loo kordhiyo Beer lagu bacarimiyo shinida labeeranaayo laguna abaqaalo talaalka dhirta, waxaa kale oo qodobkan labaad la socotey in uu deegaanka Arabsiyo helo ciidan ilaaliya dhirta (forestry ranger) si looga hortago xaalufka iyo nabaad guurka aafada deegaaan keeni kara taas oo dhibtiisa aan waxba laga qaban karin haddii imika la bilaabi waayo oo aay dawlada ingiriis ee mustamaradu ( British Protectorate Somaliland ) aay siyaasad guud iyo aragti fog ka yeelan weeydo arinkaa xaalufka deegaan ee dhici kara mustaqbal ka soo socda.

Markii aay goor habeenimo ah odayaashii aay galeen Hargeysa oo aay ku nasteen habeenkaasi huteel ama goob seexad oo aay ka ijaarteen ayaa markii aay salaadii subax tukadeen soona qureecdeen ayaa goorsheegta saacadu marka aay ku dhawdahay toddobadii iyo badhkii subaxnimo aay ku soo beegeen xafiiskii badhasaabkii ingiriis uu fadhiisan jirey. Sida u caadiga ahaayd Badhasaabka Ingiriis marka loo tagaayo si toosa looguma geli-jirin ee waxaa la sii mari jirey qaab sharci oo loo maro booqashada lagu arkaayo Badhasaabka.

Marka hore waxaa loo tagi-jirey xoghaayntiisa rag iyo dumar kuu doone ha noqdee oo laga samaayan jirey warqada balanka ah ee lagula kulmayo badhasaabka. Inta aaney xoghaayntu ama xoghayuhu samaayn warqada balanka waxa caado u ahaayd in marka hore uu xoghayuhu ama xoghaayntu labadaba kuu doone ha ahaadee uu marka hore ogaaysiin jirey badhasaabka martida rabta in aay la kulanto, marka uu qorshahiisa maalinle uu arko ee uu isagoo ka duulaya qorshihiisaa maalinimo uu ogolaado in uu badhasaabku la kulmi karo oo uu qaabili karo martidaas ayuu xoghayuhu ama xoghaayntu ku noqon jireen martida waxaanay u diyaarin jireen turjumaan iyo warqadii ogolaanshaha ee lagula kulmaayey Badhasaabka.

Hadaba markii aay odayaashii reer Arabsiyood ee uu hormoodka u ahaa Cali Hanfi ( Cali Yare) aay xoghaayntii ama xoghayihii badhasaanku gudoonsiyeen warqadii ogolaanshaha loona diyaariyey turjumaan afka ingiriisiga baaxuuri ku ah oo u kala dabqaada xaga afka iyaga iyo badhasaabka ayaay galeen xafiiskii badhasaabka ingiriis iyagoo uu hogaaminaayo abaankii afku ama turjumaanka loo diyaariyey.

Odayaashii reer Arabsiyo iyo badhasaabkii ingiriis waxaa dhexmartey dood aad u qadhaadh iyagoo aqoontoodii hibo ee codkarnimo uugu bandhigaya qorshahoogii aay soo dejisteen oo qoraal ahaan luuqada ingiriisiga qoddob qoddob uugu muujiyey baahidooda iyo sida sharciga ah ee aay xaq uugu leeyihiin in baahiyahan laga daboolo waayo muwaadiniin cashuur bixiyaala ayaanu nahay kula doodayeen
.
Badhasaabkii oo lagaga gacan sareeyeen doodoodii ayaa Badhasaabka uu markii uugu dambaysey uu isdhiibey soo jeedintii xuquuqeed ee aay odayaasha reer Arabsiyo xaqa uugu lahaayeen maamulkii mustacmarada Ingiriiska.ka amase loo yaqaaney ( British Protectorate Somaliland ).

Badhasaabkii ingiriis oo odayaashii reer Arabsiyo ku qancinaaya in uu qoddobadii caafimaadka guud ee bulshada ku nool deegaanka Arabsiyo, ta xanaanada xoolaha ,nool, ta , kobcinta wax soosaarka beeraha iyo tii ka hortaga xaalufka guud ee fayo dhawrka deegaanka in uu saxeexayo imka oo bacdo lix cisho lagu dhaqan gelin doono balse ta waxbarashada waxa uu ku xidhayo odayaasha laba shuruudood oo sidan soo socota ah:-

Badhasaabkii Ingiriis waxa uu u sheegay kolka uu igu horaaysa in aanu imika ama sannadkan 1958 ka ku suntan aaney isaga iyo maamulkiisuba awoodi karin goob waxbarasho oo markaasi goobta waxbarasho hoose lagu dhigto aay dhisi karaan uun sannadaka dambe, qoddobka la baadan waxa uu ahaa in aaney sannadkan ku diyaar garayn karin ardey waxbarasho fasalka koowad loogu bilaabi karo waayo waxa u dejisan sharciga waxbarasho ee mustacmarada waa in laga helo deegaanka waxbarasho laga bilaabayo ugu yaraan fasalka koowaad arday gaadhaysa 35 ardey, markaas waxaan idiin sheegayaa buu yidhi Badhasaabkii isagoo jaleecaya goobtii aay ka xigtey koraastii waftigii odayaasha ahaa ee reer Arabsiyo aay ka fadhiyeen xafiiskiisa in aad sannadka dambe aad diyaarisan ugu yaraan shan iyo soddon arday oo lagu bilaabo fasalka koowaad.

Markii uu arinkii waxbarashada dugsi ee deegaanka Arabsiyo lagu yagleelayey uu Badhasaabkii labadaa qoddob ee aadka u adkaa ku xidhey oo aay odayaashii reer Arabsiyo uu midba midka kale eegay oo laays weydiiyey sida loo dhaafi karo labadan arin ee culus ayuu hadalkii qaatey Cali Hanfi ( Cali Yare ) , waxaanu ki bilaabay isagoo turjumaankii ku odhanaya u turjun hadalkaayga Badhasaabka oo waxaad ku tidhaahdaa labadaa qoddob ee aad na hordhigtey anaa kuu balan qadaya in aan buuxinaayno shuruudahaasi looga baahan yahay in uu deegaanka waxbarasho laga bilaabaayo in uu buuxin karo, markaas labadaa qoddob waan buuxin karnaa oo balan qaad ad baad noogu iminaaysaa usbuucan soo socda in aad noogu timaadid.

Markii uu turjumaankii uu hadalkii Cali Hanfi u turjumey ayuu inta uu Badhasaabkii xagii uu Cali Hanfi kaga beegnaa eegay buu yidhi , sideed arinkaa isla usbuucan ku xalin kartaa xiitaa goob ardaydaasi aad leedahay afartan arday in ka badan baanu haaynaa oo diyaara wax lagu baraa majirtee. Markii uu Badhasaabkii jawaabtaasi siiyey ayuu Cali Hanfi uu yar dhoola cadeeyey Badhasaabkii ku yidhi horta ta goobta ardayda aanu haaynu oo ka badan afartan arday oo noo diyaara aniga ayaa uugu deeqaya laba qol oo meherado aan uugu talo galey in wax loogu dhigo ardeyda inta sannadka ka hadhsan ee aad u dhamaystiraysaan goobta waxabarasho ee loogu talo galay in ardayda deegaanka Arabsiyo aay u noqoto Dugsi hoose dawladeed oo waxbarasho, balse Badhasaab waxaanu kaa codsanaynaa in aad noo diyaarisid laba macalin oo markaad usbuucan soo xaqiijiso goobta waxbarasho iyo ardeyda dhiganaaysaba wax u dhigta ardaydasi.

Badhasaab kii waxa uu ka balan qaaday odayaashii reer Arabsiyood in aay diyaariyaan labadaa qol ee Cali Hanfi balan qaadey kuwaas oo ku yaaley suuqa hoose masaajidka agtiisa iyo arday gaadhaysa ugu yaraan 35 ardey uu Badhasaabkunu soo booqan doono isagoo kormeeraya in la oofiyey shuruudihii uu waxbarashada ku xidhay, isla sabtidan soo socotana uu imanaayo toddobada subaxnimo magaalada Arabsiyo, markaa uu helo in aay odayaashii reer arabsiyood aay hayaan ard eygaadhaysa 35 ardey iyo goobtii, isna uu qaadi doono caqabadihii uu hordhigey. Dhinaca kalena waxa uu Badhasaabku balan qaadey in uu sannadka soo socda u dhisi doono saddex fasal iyo hal xafiis oo maamulka Dusigu hawlihiisa shaqo maalmeed uu ku maareeyo oo uu ku jiro kaydka buugaagta lagu kaaydiyo, sidoo kale waxa uu balan qaadey sida loo fulin lahaa goob caafimaad oo lagu daryeelo caafimaadka guud ee deegaanka Arabsiyo, ta xanaanada xoolaha iyo goob lagaga dhibeeyo shilinta xoolaha cunta, in la samaayn doono beer wakaalada dhirta iyo daaqa hoos iman doonta oo noqota goob kor u qaada wax soosarka beeraha iyo abaqaalka, laguna dhaqaaliyo talaalka geedaha iyo la dagaalanka xaalufka deegaanka.

La Soco Qormooyinka Dambe

Khadar Jaambiir Egeh

maxamuud xusseen mataan qormada shirqoolki lagu daldaley 1952 kii

Shirqoolkii Lagu Daldalay Maxamuud Xusseen Mataan Bishii Setember Saddexdeedii 1952 Xabsi Ku Yaalay Boqortooyada Biritan Gaar ahaan Gobalka Wales Caasimadeeda Magaalada Kaardif(Cardif). Marka aanu soo hormarno aniga iyo Maxamuud Xusseen Mataan oo aay weliba na arkaan anagoo faraxsan oo labada gacmood midba ka kale haaysto guryahaha dariska caddanka waxa aay dusha nagaga shubi jireen baaldiyo biyo wasakha oo aay noo siidiyaariyeen , anigana waxa aay iigu yeedhi jireen erayo caaya sida ** Black Man,s Whore** BY Laura Mataan, Qormadii 7aad.

Markii uu maxamuud xusseen mataan uu u guurey magaalada Kardif oo magaalo maddax u ah gobolka ( Wales uk ), waxa uu halkaasi uuga bilaamatey nolol cusub iyo waayo markaas isaga ku cusub oo aanu hore u aqoon; Markaan leeyahay waayo aanu hore u aqoon kama hadlaayo amase uu la ma jeedo Kaardif in aay ahaayd magaaladii uugu horeesey maxamuud xusseen mataan uu arko balse ta aan uuga socdaa ah in aay kardif ahaayd magaaladii uugu horaaysey ee uu deegaan rasmiya ku noqdo, kuna munaasib-noqotey bilowgii noloshiisa iyo barkulankii uu ka beermay kalgacalkii qotoda dheeraa ee dhex maray isaga iyo marwadiisii mustaqbalka noqotey ee Laura Mataan oo uu ilaahay guurkoodii kala kulmiyey guul iyo u bad dhamaantood u badnaa wiilal oo aay qaar imikaba noolyihiin.

Inkasta oo kalgacalkii dhexmaray Maxamuud Xusseen Mataan iyo marwadiisii Laura Mataan lagu qaadey weerar habeen iyo maalina oo jinsi nacaayba, haddan isku da,ay kasta oo laaysku da,yo in la kala irdheeyo waay ku guuldaraaysteen kuwii aan jacaylaan wada jirkooda, iyaguna waxaay noqdeen lamaani isku duuban oo duufaano kastoo lagu soo kiciyo suti gaashaan u haya kuna dalbada halkudhigyada heesta soomaaliyeed ee tidhaahda: " Jacaaylkeenaa ka weyn. Waa dhab oo jacaaylka dhabta ahi maba kala dhantaalmoo lafuhuu dhameeyaa waxaa yidhi abwaankii qaaliga ahaa ee soomaaliyeed Xusseen Aw-Faarac Dubad.

Laura mataan oo laga waraaystey telefishanada waaweyn ee ingiriiska bishii labaad saddex iyo labaatankeedii sannadkii ( Feb-23-1998 ) xilligaasi oo aay iyada iyo wiilasheedii iyo qaar badan oo qoyskoodii ka mid ahaa ku guulaaystet dacwadii qaladka lagu daldalay maxamuud xuseen mataan jeel ku yaala magaalada kardif bishii sept 1952, dacwadaasii oo qoyskii maxamuud xusseen mataan lagu siiyey magdhaw dhan (E 700,000 ) oo genida sisterliinka ah iyo raali galin dilkaasi aay ka bixisey maxkamadii xukunkaasi ridey ee xukuntey in lagu qaldamey dilkii maxamuud xusseen mataan oo u ee kaa mid aan si cadaalada lo baadhin debigii lagu soo oogay ayaa Laura Mataan oo waraysigaasi telefishanada ingiriiska iyo adeecada weyn ee loo yaqaan ( British Board Casting English) amabase loo soo gaabiyo ( BBC ) oo aay siisey ayaa mar la weydiiyey kalgacakii cishiq uu dhexmaray iyo iyo sigeedii Maxamuud xusseen mataan iyo weliba cusiriyadii jinsi nacaayb oo iyada loogu diidanaa in aay ku agdhawaata ama garabkiisa lagu arko maxamuud xusseen mataan oo aay xilligaasi dadka cadaanki ahi ku nacayeen midabkiisa madownimo ayaa aay su,aalihii laga weydiiyey iyada iyo maxamuud xusseen mataan arrimihii cishiq ee soo dhexmaray aay kaga jawaabtey sidani:-

" Waxa uu ahaa mar la arag oo waan ka saayidey isaga debideed nin aan la hadlo, mana aay jirin hortee qof isaga ka horeeyey oo aan jeclaadey, waxaan arkayaa dhoola cadaayntiisii, waxa ii muuqda oo dhagahaayga ku soo dhacaya hadaladiisii isaga oo uu humaagiisii iiga muuqdo kursigan aan ku fadhiyo kan ka soo horjeeda!!

."Waxa uu ahaa qof mar qudha uun laa tusay balse mudooyin dambe laayga qaatey, maaanse filaayn in aay aroor roob da,ayey oo aan ku sii socdey jeelka oo ahaa halkii lagu dal dalay in aay dal dalayeen oo aana fursad u helin dardaarankiisii, waan cadhaaysan ahay oo cadhaan ku dhimanaya cadhana waa ku jirey muddo lix iyo afartan sanno ah";
Erayadaasi waxaa ku muusanoowdey markii waraysigu socdey Laura Mataan oo ilmo badan qooysey dhabanadeeda xilligaasi oo aay ahaayd qof weyn oo da,a aanad arki kartid wejigeeda daalka iyo waayaha adag ee ka muuqda intaas oo qof kastoo dameer leh ama dareen dabqasho leh oo dhagaysanaayey hadaladaa murugada leh ee waraaysigaasi maalintaasi aay ku muusanoowdey Laura Mattan ama shaashadaha waaweyn ee laayska daawado ka arkaayey waxa aan filayaa in aay raad weyn oo damqasho leh aay ku reebto xusuusihiisa gaarka leh, iyadoo waraaysigaasi uu inoo sii socon-doono aay Laura Mataan aay kaga waramaaysey waayihii jaceyl iyo wakhtiyadii murugada badnaa baan aniga oo taas ka duulaya waxa aan halkan idiin soo marinayaa hees ku jirtey buug jacayla oo aan qorey 1984kii, buugaasi oo la odhan jirey ( Adigu Idhaaftaye Bal Ayatiinka Aan Dhawro ).

Dantu raaxay haaysaa
Waayihu duleeyaaan
Da,dii lama caweeyoo
Dooda iyo sheekada
Fraxadaha daraanka leh
Dadka lama wadaagoow
Doqon buu ka dhigan yahay

Hadaay dunidu weyn tahay
Daawasho iyo qurrux tahay
Kaaymo doogu baxay
Webiyada dururaya iyo
Dekad iyo maraakiib

Buuro dahabka laga qodo
Beero lagu dalxiisiyo
Aay dooxyo badan tahay
Badan tahay

Isaga waay ka dadantoo
Sidii uu danbaab galey
Dugaag iyo sidii bahal
Dayr kali u gaaroo
Cidi aanay degin weli
Darxumoo ku nool yahay

Qof damiir la siiyoo
Garashadu damqaaysoo
Diir naxaaya mooyee
Dadku waay la yaabaan
Ku digtaan miskiinkee

La Soco Qormooyinka Dambe

Khadar Jaambiir Cige

Marxaladii waxbaraasho ee arabsiyo sanaadii 1958-1960s, Qormadii sadexaad Q3

Taxanihii Sooyaal Ee Milicsigii Taariikheed Ee Aay Soo Martey Magaalada Arabsiyo Iyo Deegaankeedii Hoos Iman Jirey Maamulkeeda Sanadihii 1950s kii Ee Waxbarasho iyo Sidii Loo yagleelay Dugsiyadii Dawliga ahaa Ee Waxbarashada Madaniga Ahaayd Qaybtii Saddexaad.

Budhigii Wabarasho Ee Lagu Yagleelay Dugsiyadii Uu gu Horeeyay Ee Lagu Billabay Magaalada Arabsiyo Qormadii 3aad.

Qoraalkan aan kaga hadlaayo marxaladaha taariikheed ee waxbarashada Dugsiyadii uugu horeeyay magaalada Arabsiyo ayaa ah mawduuc dhumucdiisu iyo laagaha uu ku fadhiyaa kuwo qoto dheer oo marmaba marka ka sii dambaysay tuuro daba-taxana oo taariikh da,weyn idila geli doonta inkastoo ujeedada qoraalkani uu yahay in uun inoo iftiimiyo si guud marxaladihii waxbarasha ee lagu bud-dhigay aasaaskii ilaayska aqooneed ee degmada Arabsiyo iyo Aabayaashii hormoodka ka ahaa iftiinkaas aqoomeed.

Sida aaynu hore u soo sheegnay sanadku markuu ahaa 1958 kii gu,gaas waxaa laga hirgeliyey magaalada Arabsiyo labadii fasal ee wax lagu bari lahaa ardaydii fasalka koowaad ee ka soo kala jeeday deegaanka balaadhan ee aay xukumi jirtey xilligaas magaalada Arabsiyo.

Hadaba aan ku bilaabo sidii aad qormadii koowaad aad ku soo aragteen intiinii la socotey mawduucyadan aan ku bilaaynay taariikhdii dugsi waxbarasho ee aay soo martay magaalada Arabsiyo oo waataaynu nidhi Odayaashii magaaladu waxa aay u tageen District Commissioner kii Iingiriis ee fadhiyey Hargiesa, waxa aan ka cudur daaranayaa qoraalkaygii hore in aan idiinku sheega Odayaasha reer Arabsiyo ee waagaasi in aay District Commissioner ka Ingiriis aay uugu tageen Gabiley, markaas waxaan kale oo aan halkan idiinku iftiimin doonaa in aaney Gabiley District ahaayn xilligaas oo Gabiley laftigeeda Hargiesa laga xukumi jirey.

Gabiley waxaa Degmo laga dhigey sannadku markuu ahaa ama gu,gii 1963, Degmadnimada Gabiley waxa aay ku timid dadaal dheer oo uu in badan ku soo jirey alle naxariistiisa janno haka waraabiyee Sheekh Muxumed Warsame (Sheekh Muxumed Yare). Sheekh Muxumed Warsame oo ku magac dheeraa (sheekh muxumed yare) halgankiisa degaanimo muu ahaayn mid uun ku koobnaa oo qudha in Gabiley Degmo noqoto taas oo midhahiigii aay dhashay in Degmo aay noqoto Gabiley gu,gii 1963.

Waxaase kale oo jirtey in uu sheekh muxumed warsame horaantii sanadkii 1950 kii in uu inta uu gargad dhooba aha oo ahaayd meherad uu lahaa baneeyo uu arday badan halkaas ku soo ururiyo dawladii ingiriisna waaydiisto In macalimiin iyo agabka waxbarasho laga caawiyo balse dadaalkaas baahinta aqooneed ee uu horseedka ka ahaa sheekh muxumed warsame waxaa ganafka ku dhuftey niman turjumaano ahaa oo reer hargeysa ah taas oo aay District Commissioner kii Ingiriis ee Hargeysa fadhiyey ku yidhaahdeen qoeshaha caawineed ee uu sheekh muxumed yare ku dalbanaayo in macalimiin iyo agab-waxbarasho in aaney habayaraatee waxba ka jirin meeshuna aay tahay malcaamad quraan yar oo dhawr arday dhigtaan balse aragtidaasi iyo turun-turiiyinkaas loo dhiga sheekh muxumed raage maay ahaayn kuwo ka niyad jabiya in aay ardayda deegaanka Gabiley helaan tacliinta aay xaqa u leeyihiin, arinkaasina waxa uu sii kordhiyey dadaalkiisuu oo uu ku gulaystey in aay fasalkii koowad sanadku markuu ahaa 1952 in loo yagleelo Dugsigii uuguu horeeyay oo saddex fasal ah lona yaqaanay (Riis Elementary School 1952).

Dugsiga loo yaqaano Qalax oo isna Dugsi dhexe ah waxaa ardatdii uugu horaysey galeen 1958 kii. Waxaana Dugsigaas maamulayaal ka ahaa Aden Axmed Isaaq, Jaamac Maxamed Badmaax iyo Cumar Carte oo isna maamule iyo macalinba ka ahaa sanadadaa 1958-1959. Markaas taariikhdaas Gabiley iyo xilligaay DEgmo noqotay iyo Dugsigii uugu horeeyay oo loo yaqaanay Riis Elementary shool kaas oo la yagleelay markuu sanadku ahaa 1952 kii aan intaas ku dhaafo oo aan u soo noqdo markii aay Odayaashii reer Arabsiyo aay u tageen District Commissioner kii Ingiriis ee Hargeysa joogay kaas oo aay ka dalbanayeen in aay mustacmarada Ingiriis ka caawiso Degaanka Arabsiyo Agab-waxbarasho macalimiin iyo tayaanya caafimaad ee uu qabey Deegaanka Arabsiyo waagaasi.

Anbabixii Odayaasha Arabsiyo iyo safarkoodii hswleed ee aay ku tagayeen magaalada Hargeysa oo xilligaas ahayd casimada looga taliyo maxbiyadii Ingiriis oo loo yaqaanay sida duuwaanada taariikhda gumaaystaha ku jirta (British Proctetorate Somaliland). Anbabaxaa safar ee aay Odayaashii hormoodka iyo haldoorka ka ahaa magaalada Arabsiyo oo aay hogaaminayeen1-Cali Hanfi Coofle (Cali Yare) 3-Braahim Nadiif oo ahaa Duqa magaalada iyo ka saddexaad oo ahaa Axmed Gure ayaa daaranaa sida aay Badhasaabkii Ingiriis ee fadhiyey Hargeysa aay uugu qancin lahaayeen in magaalada Arabsiyo laga bilaabo Dugsi hoose oo wax aay ku bartaan ardayda ku nool deegaankaas balaadhan oo aan haaysan goob aay wax ku bartaan isla markaana aay daawlada ingiriis ka caawiso agabkii iyo kaabayaashii waxbarasho suurta galin lahaa kuwaas oo aay ka mid ahaayeen marka uugu horaysa in ardayda loo dhiso goob dugsi oo ka kooban laba fasal iyo hal xafiis, hal stoodh oo buugaagta lagu keeydiyo iyo in aay ardaydu helaan tacliintayo leh oo loo keeno macalimiin tayadoodu saraayo.

Weli waxa aaynu ku jirnaa safarkii anbabax ee odayaashii hormoodka u ahaa waagaas guud ahaan deegaanka Arabsiyo ee aay uugu kicitamayeen Caasimadii Hargeysa oo xilligaas ahaayd halka looga taliyo maxbiyadii Ingiriiska ee *British Protectorate* loo yaqaaney.

Qorshaha safarkoodu sida aaynu hore u soo sheegnay ayaa waxa uu ka koobnaa sidan:- 1- in loo helo goob wax lagu bara dhalaanka mustaqbalka waxbarasho gaadhay ee dagaanka Arabsiyo guud ahaantii ku nool kuwaas oo xaq u leh in loo dhiso Goob waxbarasho, macalimiin iyo agab waxbarasho oo aay tayadiisu saraayso, sida buugaagta daabacan, miisaska iyo kuraasta lagu fadhiisto sabuurado wax loogu dhigo, 2-Qoddobkan labaad baa isna ahaa in deegaanka Arabsiyo loo dhiso dakhtar yar oo uu u dhan yahay agabkiisii fudaaydin lahaa in loogu adeego shacabka sida umulisada, gargaarka deg dega ah dhakhaatiir aqoon u leh iyo wixii weheliya agab caafimaad oo dhan.

. 3- Qoddobkan saddexaad ayaa dhigayey in loo dhiso xero lagu daaweeyo laguna daryeelo xoolaha nool xeradaasina waxa loo yaqaanaa (Xero-dhibta) 4- Qoddobkan afraad ayaa isna ahaa in loo dhiso stoodh lage kaaydiyo daawooyinka caafimaadka dadka iyo xoolaha kaas oo ku ooli jirey halka u dhaxaaysa beerta dayax iyo Abiib cabdillaahi, Gurigaas ama stoodhkaas loogu tala gelay in dawooyinka lagu kaaydiya waxaa la siisyey sannadku markuu ahaa 1958 kii macalinkii qaaliga ahaa ee faysal umar mushteeg oo guri ahaan u gali jirey, waana halkaay ka bilaabmatey kabaadii hore ee Arabsiyo ee aay ka mid ahaayeen Cabdillahi Dhagareed,Hirad iyo qaar kaloo badan laguna sameeyay heesihii subcis sida heesta loo yaqaano *Degan* ee aay midhaheeda ka mid ahaayeen:-
Deganaayn sida doox
Daad marayoo
Darintii kaga taal
Labada dacaloo
Duunyadii weli
Daaqin Baad tahayee

5-Qodobka shanaad oo qorshahaas isna uugu weynaa baa ahaa in magaalada Arabsiyo oo ku qaniya dhulbeereedka iyo weliba beer-biyoodka loo yaqaano bustaanada in beer-weyn oo siidhadhka lagu beero laguna daryeelo dhirta si looga hortago caalufka iyo nabaad guurka in magaalada laga sameeyo Beertaasna waxa aay soo jirtey ilaa waagaas ingiriiskii ilaa sanadkii 1988 kii waxaana hlwadeenka ahaa beertaas Cabdilaahi qalinle axmed oo loo yaqnaay shabeel balse beertaas garanmaayo in aay imika jirto waxaase aan u soo qaatay in aad la socotaan hantiyihii degaanku lahaa ee aay weli shaqsiyo gaari ku camal falaan.

Magaalada Arabso xilligaas 1950s kii waxa aay ahaayd magaalo aad u kooban oo sida la sheego ama taariikhdu warinaayso magaalada Arabsiyo oo maheredii uugu horaysay ahaayd 1928 kii waxaa dhisay Ibraahim cabdillaahi oo ahaa Aw muxumed Ibraahim aabihii sida yuusuf cali maxamed odey laga hayana isagoo ka waramaaya berigii meheradaa Ibraahim ee ceelbiyoolaha agtiisa ahaayd ka waramaaya waxa uu yidhi yuusuf cali:-* Meherada uugu weyn buu ahaa , Guri aad u qurrux badana wuu lahaa oo dhawr daaqadood leh iyo albaab weyn, dushiisana waxaa marsanaa sibidh, laban na wuu ka samaysnaa, markaas anoo aruuta oo adhiga ku soo foofiyey halka uu dugsiga dhexe yahay ayaan dooxan oo laag yara inta aan gebiga ka soo boodo , dooxan laagta ahna aan ka soo ta laabo aan iman jirey meheradii aw muxumed aabii Ibraahim, inta kale magaalado dasooyin iyo waabab gerdado sarab iyo dhoobo isku jirta baay ahaayeen*.

Markaas hadaba horaantii 1950s kii magaaladu waxa aay ahaayd magaalo aad u kooban oo suuqa quburista loo yaqaano ilaa sakada suufi nuuriye aan dhaafsiiynay, suuqa uugu weeynina ee hilibka,khudrada ,sonkorta lagu , dharka iyo wax badan oo kale lagu iibiyaana waxa uu ku yaalay sakadaas suufi nuuriye ilaa xaaji jiidhe horteeda oo sakadii xaaji amare uu tukaanka ku lahaan jirey ee tarawele uu lahaa sakadaa waxaa la dhisey 1967 kii oo xilligaas 1950 gii-1966 maa jiren. halka uu yahay saldhiga boolisku xilligaasi 1950s kii ilaa 1969 kii waxa aay ahaan jirtey suuqii tumaale-yaashe, hadhuudhleeyda iyo baadlayaasha, saldhiga xabsiga ee dadka lagu xidhaana waxa aay ku taalay halka aay degmo aw gaab daganayd ee reer aw xassan agtooda, xafiiska dacwaduhuna waxa uu ku yaalay sakada guri aay isku sakad yihiin xaaji abdi obsiiye hada waa sakada galbeed kaga beegan sidaan filaayo imika saldhiga boolisku halkuu yahay, bacadlayaashuna iyaguna waxa aay ku yaaleen halkaas uu imika yahay saldhiga bilaysku, xaanalayda iyo dumarka sonkorta iibiyaa iyo xawaashyaduna waxa aay suuq yar oo jiin-gado biro tiirar u yihiin ayaay ku lahaayeen halka warshadad laaydhku ku taalay oo halkaas waxaa kaga soo jeeday meherad uu cabaas lahaa oo gabyanka dooxa u dhawayd.

Xilligaas hadaba baabuurta hargiesa u baxda ama jabuuti ee loo yaqaanay kuryeeli waay yaraayeen . Waxaana mahaalada Arabsiyo labadii usbuucba mar dhinaca hargeysa uuga bixi jirey hal baabuur, hal kalena bishii ama labadii bilood buu u bixi jirey jiuuti, labadaas baabuurna waxaa kala watey laba nin oo la kala odhan jirey Sacad iyo Feero-gaas. Istaanka baabuurta laga raacaana waxa uu ku yaalay geedka weyn ee ku yaala halka uu saldhiga bileysku imika uu yahay ee dariiqa yari u dhaxeeyo misgiid-jaamaca oo isna la dhisey 1964 kii.

Haddaba marka la tegaayo Hargeysa ama Jibuuti waxaa magaalada ka bixi jirey hal dariiq oo u dhexeeyay halka uu imika maskiid-jaamacu yahay iyo saldhiga bileysku, waxa uu dariiqaasi marka wax yar loo jiro daanyaale aay baabuurti ku yar xakan jireen si rakaabka iyo alaabta saaranba loo xisaabiyo baabuurta loona hubiyo. Marka aay xisaabta alaabta iyo rakaabka baabuurta la hubiyana ayaa aay wadayaasha baabuurtu shidhka u geli jireen baabuurta si aay safarkoodii hore uugu sii socdaan, xilligaasi oo aan ahaayn xilligan casriga ah ee dunida dhinac kastaba aay xag welba uuga horumartey ayaa xilligaasi darawaliintaas baabuurtaas iyo kirishbooyiinyooduba aay dhibaato ku hayeen rakaabkaasi oo aan inta badanba baabuur arag korisna hadalkooda daaye, marka dadka rakaabka ah baabuurtaa la saarayo waa la badh daba teegaari jirey oo xiitaa iyagoo anfariirsan ayaa salaanka lugaha garab marin jirey kirishboyguna baabuurta dushiisa ayuu inta uu garbaha soo qabto iyagoo miyir la sagxada hoose ee baabuurka fadhiisin jirey, markuu baabuurku dhaqaqana kuwa aan hore baabuurba u arag dhirta iyo cirkaa u guur guuri jirey oo markaas baay madax wareeri jireen oo hunqaaco dhabtooda buuxin jirtey.

Baabuurtaasi maay ahaan kuwo xaawli badan ku socda oo sood koodu aad buu u gaabnaa waagaas oo taayirkuun baa rogman jirey baan isleeyaha. markaay daanyaaale ka dhaqaaqaan toddobada subaxnimo ee aay ku sii yar hakadaan magaalooyinka geed-abeera , Xidhinta oo xilligaas aad u camirnaa lagana heli jirey makhaayado iyo tukaano yar yar oo aad u camiran dadkana u khidmeeya laguna hakan jirey si aay dadku uugu nastaan kana adeegtaan inta ka hadhay safarkooda, baabuurtana lagu sii giijiyo wixii ka dabca. Xidhintu waxa aay ahaayd ubucda weyn ee kala qaybsa dariiqa cad oo u kala baydha qayb hargeysa u baxda iyo qayb galbeedka u baxda oo ilaa jabuuti tagta, waana halkii loogu heesi jirey halkuu xaaji gaydh xamaanta dhigtiyo xajkeenuna xidhinta weeyaan. Markaas baabuurka Arabsiyo ka soo baxaa toddobada subaxnimo ee arooryaad waxa uu gaadhi jirey Hargeysa lixda makhribnimo ee galab dhac.

Iyadoo aan sidaas hadaba uuga soo sheekaaynay safarka Arabsiyo ee ilaa Hargeysa lagu tagaayo in aanu sahlanayn waagaas ayaay Odayaashii reer Arabsiyo ee u socday danta shacabkooda uugu anbabaxeen Hargeysa iyagoo ijaartey gaadhigii Sacad oo ingaudh u ahaa iyaga sii socod iyo soo socod si aay u soo gutaan hawsha dadaal ee aay degaankooda iskaga xilqaadeen ilaahaay dhamaan Aabayaashaas ama awoowyaashaas qabriga ha u nuura idikuna faataxada u soo mara aamiin.

Markii aay tageen subaxnimadii dambe xafiiskii badhasaabka ee Ingiriis ayaa markiiba uu badhasaabkii kala horyimid Odayaashii waji furan iyo gacmo soo dhawayn diiran wata, markii aay doododii iyo dood celin laays dhaafsadey dhamaan shantii qoddob ba in uu usbuucaas ku fulin doono ayuu badhasaabkii ku balan qaaday balse waxa uu ku xidhay laba shuruudood qodobkii tacliinta mida uugu horaysa waxa uu yidhi inta dugsiga la idiin dhisaayo waa in aad la timaadaan goob guri oo caruurta wax laagu dhigo, shuruuda qoddobkaas markiiba waxaa ka jawaab celiyey Cali Hanfi Coofle oo laba guri oo uu suuqa hoose ku lahaa uugu deeqay in ardayda wax lagu baro, shuruuda labaad ee lagu xidhayna waa in aay marka hore diyaariyeen ugu yaraan 25 arday oo lagu bilaabo qaybtan soo socota oo aad u xiiso badan la soco
La Soco Qormooyinka Dambe
Khadar Jaambiir Cige

Khadar Jaambiir Egeh

Doorashadii Xildhibaanada Golahii Shacabka ahaa Ee Jamuuriyadii Somaalida Bishii Saddexaad Shan iyo Labtaatankeedii sannadkii Kun Sagaal Boqol iyo Sagaal iyo Lixfanki Bishiii ( Mar- 25- 1969) Qormadan Afraad waxaa halkii inooga sii socon doona. labdii Xusbi ee kala ahaa Xusbigii Ubax iyo Xusbigii Hadhuudho.

Qormadii saddexaad waxa aay inoo joogtey markii Jeanne Dhaem iyadoo Fasalkii labaad ee ardaydii dhiganeysey waxabarashadii dadka waaweyn ee loo yaqaaney Adlasta oo ah eray faransiisa amase loo yaqaaney dhinaca afka Ingiriiska (Adult Education ) oo labada afba micnahooga uu ku soo biyo dhacaayey waxbarashada dadka waaweeyn oo habeenkii ka socon jirtey dugsiga hoose dhexe ee Arabsiyo taas oo la dhigan jirey shan saac oo loo qaaybiyey shan xiisadood oo iskugu jirey jirey :- 1-xiisada Afka Ingiriisiga lagu barto. 2- Xiisada lagu barto afka carabiga, 3-xiisad lagu barto Xisaabaadka iyo maamulka maaraaynta guud, 4-Xiisad lagu barto Saaynis ka iyo Xiisada shanaad ee uugu dambaysa oo lagu dhigan jirey maamulka madaniga ah iyo sida loo maamulo Arimaha bulshada (Civic Life ).

Wacbarashadaasi dadka waaweyn ee wax lagu baraayey baayacmushtarka meheradaha ku lahaa magaalada Arabsiyo iyi guud ahaanba dadkii madaniga ahaa ee ku noolaa magaalada haween iyo ragba ayaa qorshahaasi waxbarasho ee dadka waaweyn la bilaabay badhtamihii 1960s kii . taas oo aay ahaayd seeska ujeedo ee loo dhigey aasaaskii waxbarasho ee dadka waweeyni uu ahaa in loo soo saaro magaalada maareeyayaal maamuli kara arrimaha bulshada ee deegaanka Arabsiyo, hanoqoto xag ilaalin fayadhawrka deegaanka oo laga hortagaayo wixii dhiba ee ku noqon kara aafo deegaankaasi sida xaalufka dhirta looga hortogo oo lagu wacyi-geliyo dadka in uu qofkastaabaa geed ka beero gurigiisa hortiisa, in saxada magaalada la ilaaliyo oo uu qofkastaaba xashiish iyo wixii xumaaynaya saxada bulshada in uu iskii isagu uu isku xilqaamo oo uu sida uugu dhakhsaha badan uugu wargeliyo haayadaha qaabilsan arimahaasi, wixii uu gacantiisa isaguna ku qabsan karo in aanu cid kale la sugin ee uu xalkaa maareeyo.

Waxa kale oo aay ahaayd ujeedada loo yagleelay qorshahaas waxbarashada dadka waaweyn si loo soo dhiso aqoonteeda fahan oo ku saabsan guud ahaan deegaanka aay ku nool yihiin ito si aay wax uuga ogaadaan dunida kale ee aduunyada iyo xadaaradaha dadtowgaas ku nool qaaradaha aduunyada, xadaaradaasina ha noqoto mid soo jireena amase mid dhexee, Qaybta arimaha bulshada waxa aay ardayda Adlastaa dhugan jirtey aay wax kabaran jireen sida wadajire wax loogu wada qabsado iyadoo aan qaayb qaayb iyo qolonimo aan lagu eegaayn danta guud oo wixii dheef iyo dhiba in aay u simayn yihiin bulshadaasi markaa uu ilaahaay dhigay in aay deegaankaasi ku wada noolaato.
Marka la leeyahay arimaha bulshada iyo sida aay bulsho danta guud u qabsato iyadoo ku guusaaysa ( As Team) wax loo dhan yahay oo weliba aay wada wadaagto bulshadaasi guud ahaan in barashadeeda la yaraaysto maaha oo weliba marka si cilmiyeysan loo baranaayo ee looga doodaayo arinkaasi maaha arin meel soke laga soo qaadi karo oo waa qorshe fahanka arinkaasi uu faa,iido weyn u yeelan doono haddii aay bulsho fahanto micnaha danta guud oo hareeraha laga wadajoogaa aay yeelanaayso, weliba ku darsoo midhaha laga faa,iidayo qorshahaasi hadduu fulo aan la koobi karin.

Waxbarashadan dadka waaweyni waxa aay la haayeen koox horjoogayaal ah ( Arabsiyo Elderly Board Of Education) oo dusha kala socda tayada waxbarasho si dadban iyo si toosaba u kormeera habeen kasta hanoqoto habsami u socod ka tacliinta iyo anshaxa waxbarasho, kooxdaa horjooga yaasha ka ahaa qorshahaas wabarasho ee dadka waaweyn waxa aay ahaayeen odayaashii magaalada hormoodka ka ahaa ee xilligaa taladu gacanta aay uugu jirtey.

Marki aay Jeanne Dheam iyadoo talamaysa aay xafiiskii uugu gashay odayaashii magaalada oo uu hormood ka ahaa Cali Hanfi ( Cali Yare ) aad baay u nacdey , weliba markii uu maamulihii dugsiga iyo macalimiintaba oo la odhan jirey Cabdillaahi Khaawi (Kucadeeye) ku yidhi adiga iyo macalinkan kaleba waxaad ku eedaaysan tihiin anshax xumo aad ardayda iyo dugsigaba aaney xamili karin ayaay Jeanne Dhaem aay inta aay indhuhu naxdin ka soo dhici gaadheen tidhi :- ** Cabdillahi aniga waad u og tahay in aan ahay qof ajaaniba oo had iyo goor ka taxadiran qaladaad u kasa in aan sameeyo , waxaase suurtowda in uu qalad isfahan xaga dhaqanku oo aanan anigu ogaayn mar mar yimaado waanan ka digtoonaan doonaa marka dambe ee ha la ii sheego anshax xumada ( misconduct ) aan sameeyay si aay ii ugu noqoto fursad aan hadhow kaga faa,iidaysto?

Cabdlilaahi Kucadeeye inta uu xaggii Odayaasha jaleecay ayu af soomaali uugu turjumay Odayaashii waxa aay Jeanne Dhaem ku garnaqsatey iyo in aay Odayaasha ka dalbatey in loo sheego anshax xumadaay samaaysey si aay mustaqbalka soo socda aaney qaladkaasi mar labaad ku dhicin oo aay uuga digtoonaato. Cali Hanfi ( Cali Yare) waxa uu hadalkiisii ku bilaabay bismilah, horta waxa aan hanbalyo iyo bogaadinba u soo jeedinayaa gabi ahaanba macalimiinta si niyadsamiya uugu haawlan habeen iyo dharaarba waxbarida aqooneed ee bulshada deegaankan Arabsiyo uu ilaahaay dhigey caruur iyo cirooleba, marka xigana waxaan mahad naq u soo jeedinayaa Jeanne Dhaem oo ah gabadh yar oo meel fog uuga timid in aay waxbarto bulshada reer arabsiyo iyadoo gurigoodii uuga soo banbaxdey in aay si hagarli,i ah waxbarasho ugaadhsiiso ciroole iyo caruurba guud ahaan ku nool deegaankan Arabsiyo.

Markii uu Cali Hanfi oo ahaa afhayeenka Odayaasha reer Arabsiyo uu hadaladaa mahadnaqa ah ujeediyay macalimiintii Dugsigaa dhigi jirtey iyo mahanad qaara oo Jeanne Dhaem ah ayaa intuu jaleecay Cabdillahi Kucadeeye oo ahaa maamulaha Dugsiga iyo macalimiintaba uu ku yidhi inta aanan gudo gelin dacwadii loo haaystey Jeanne Dhaem horta intaa u turjun. Cabdillahi Kucadeeye markii uu hadaladii Cali Hanfi u turjumey Jeanne Dhaem, hadaladaasi oo aay aad uugu riyaaqdey Jeanne Dhaem kalsooni buuxdana siiyey ayaa uu Cali Hanfi guda galey mucdii ama nuxurkii dacwadii loo soo jeedinaayey Jeanne Dhaem, waxaani Cali Hanfi (Cali Yare) qaybtii labaad ee hadalkiisa ku bilaabey sidii caadada u ahaayd :-

" Bismilah, Ilaahaay baa mahadleh ,waxaananu u mahad naqaynaa Allihii naga dhigey dad muslimiinta, waxaana nagu waajiba marhadaanu nahay dad muslimiina in aanu sheegno xaqa muslimku lee yahay iyo xaqa aay martida nala nooli aay leedahay. Jeanne ama Jinaweey marka hore waanu ognahay in aayney kala dhaqan nahay kale diin nahayna balse aad tahay inantayadii oo aanu kuu sheegno wixii toosina si aanu kuugu sheegno wixii dhib kuu keeni kara, anagana aad nooga dhawri kartid wixii iimaankayaga iyo dhaqankayaga weliba diintayada muslimka ah ka hor imanaaya, sidaasi daraadeed ayaanu go,aansaney aniga iyo gudoonkan odayaasha ah oo aan afkooda ku hadlaayo in aanu ku soo gaadhsiino wixii tabasho ah ee toosin u baahan ee naga ka soo galey : Intaas markuu yidhi Cali Hanfi( Cali Yare) ayaa uu ujeestey xagii miiska kaga beeganaa xafiiska oo aay ka soo jeedeen Jeanne Dhaem iyo Cabdillahi Kucadeeyo oo isbar bar fadhiyey laba kursi oo isu dhow, waxaanu Cali Hanfi Cabdillahi Kucadeeye ku yidhi Inanta u turjun oo u fasil hadalkaaygii .

Markii uu Cabdillaahi Kucadeeye uu qaybtii labaad ee hadalkii Cali Hanfi u fasiley , Jeanne Dhaem na si fiican u dhugatey aadna u fahantey hadalkii waayeelka odynimo ahaa ee uu u soo jeediyey Cali Hanfi ayaa uu mar labaad Cabdillahi Kucadeeye inta uu eegay dhinacii Cali Yare ka xiga uu u siinyaaleeyey in uu wato hadalkii sii. Cali Hanfi sidii u caadada haayd ayuu hadana mar saddexaadkii ku bilaabey hadalkiisi " Bismillah, Jeanne , caruurta ardayda dugsiga marka aad u dhigaysid kuguma eedaayno dharkaad xidhan tahay ee aad ardaydaasi wax uugu dhigto waayo iyagu waa arday yar yar oo dhib malaha dharka aad xidhan tahay balse waxaad ogaataa marka aad habeenkii wax u dhigaaysid Adlasta ardayda dhigataa waa dad waaweeyn oo dharkan aad habeenkii waa in aad soo badashaa soona xidhataa dhar asturan waayo haddii aad soo xidhato dharkan kugu dhijisen ee aay cawradaada muuhinayaa waay kugu hamoonkaraan ardaydan dhigata waxbarashada dadka waaweyni oo waa rag mudakara, markaas waxaan si nasteexa oo weliba waalidnimo ah kuugu soo jeedinayaa in dhar asturan aan habeenkii la timaado markaad wax dhigaaysid, arinkaasina waay qaatatey Jeanne Dhaem oo habeenkaasi wixii ka dambeeyey waxa aay wax ardayda uugu dhigi jirtey dhar asturan oo weliba xijaaban.

La Soco Qormooyinka Soo Socda

Khadar Jaambiir Egeh

Marxaladii waxbaraasho ee arabsiyo sanaadii 1958-1960s, Qormadii labaad.

axanihii Sooyaal ee lagu aasaasey Dugsiyadii wWaxbarasho ee laga yagleelay magaalada Arabsiyo oo aay hoostagaan Deegaan aad u balaadhan waagaas, Qormadani waa Qaybtii Labaad.

Budhigii Wabarasho Ee Lagu Yagleelay Dugsiyadii Uu gu Horeeyay Ee
Lagu Billabay Magaalada Arabsiyo Kuwaas oo lagu barto Aqoonta Maadiga ah Sida:- 1-Sceince ka 2-Geography-ga 3- Math ka 4-History 5- Socail Science 6-Arabic 7- English 8 -Gyms.

Ma fududa marka hore in si dhib yar loo helo oo loo bilaabo ama loo dhigo seeska Dugsiyo aqooneed lagu yagleelaayo haddii aaney marka hore u dhamaystirnayn awoodihii sahli-lahaa in la helo goobihii wax la gu dhigaayey ee aay ardaydu wax ku baranaaysey iyo agabkii waxbarasho ee aas-aaska u ahaa in lagu dhiirada , waayo ugu horaayn waxaa loo baahan yahay in la diyaariyo goobihii ardaydu wax ku dhigan lahaayd iyo agabkii waxbarashada oo dhamaaystirin iyo weliba in aay goobahaasi ama dugsiyadaasi aay joogaan macalimiin aqoon leh oo lagu soo carbiyey habka wax dhigista ama loo yaqaano (Teaching Methods).

Macalimiintaa Dugsiyada wax kabarta ardayada waxaa waagaas lagu soo carbin jirey dugsiyadii caanka ahaa xilligii mustacmaradii Ingiriiska hada waa labadii Dugsi ee kala ahaa (Camuud iyo Sheekh) oo la yagleelay si macalimiinta iyo ilaayskii hogaamineed ee umada loogu carbiyo, waxaana labadaas Dugsi ee kala ahaa (Camuud iyo Sheekh loo asteeyey in aay noqdaan warshadii ama hooyadii aqooneed ee diyaar-garayneysey ama lagu carbinaayey jiilkii soo kacaayey ee loo diyaarinaayey in aay umadan hogaamiyaan, waxaana labadaa Dugsi ee Camuud iyo Sheekh kala ahaa la yagleelay gu,gii ama sanadkii 1944 kii.

Labadaas Dugsi ee Camuud iyo Sheekh oo qaaybo farabadan iskugu jirey laguna kala baranayey culuun kala jaada ayaa waxaa waaxyahaa kala jaadka ahaa ee labadaa Dugsi ee camuud iyo sheekh iyana ka mid ahaa waaxweyn oo lagu carbiyo macalimiinta loo na yaqaanay marka la soo gaabiyo TTC ama ( Teacher,s Training Centre). Ardayada loo tababaraayey macalinimada waxa aay Dugsigaas tobobar ka ama (TTC) da aay waaxdaa tobabarka macalinimada aay ku jiraayeen muddo laba sano ah oo aay ku diyaarinayeen shahadada macalinimada ( Educational Teaching Certificate), waxaanay muddadaa labada sano ah marka laga reebo maadada takhasuska macalinku dhigaayo aay baranjireen cilmiga loo yaqaan Barbaarinta garaadka ardeyga yar iyo farsamooyinka loo adeegsado waxaana afka qalaad loo yaqaan kalmadan oo luuqada Giriiga laga soo qaatey (Pedagogy Teaching Methods ama Educational Course).
Barayaasha Dugsiyada Camuud iyo Sheekh xilligaas ku jirey waxaa lagu carbin jirey ama loo dhigayey sida aay waxbarasho tayo -fiican uugu gudbilahaayeen ardayada weloo aay ridada macalimiintu aay aad u yaraad balse waxa aay ahaayeen kuwo tayadooda aqooneed ee waagaas aad u saraayso oo haaybad sharaf badan huwana dadkooda u dhexlahaa mushahar fiicana qaadan jirey (earning with decent wages).

Barayaashaa waxa loo deegaamiyey in aay anshax iyo akhlaaqda fiican aay kaga dayato ardaydooda, taas oo dhaqanka fiicani uu ka mid ahaa haaybadaha uu dadka kaga dhex muuqdo macalinku, Marka laga hadlaayo labada waaxood ee tababarida macalimiinta ee ku yaaley labadaas macad ee camuud iyo sheekh waxa aay ahaayeen barayaasha ka soo baxa labadaas dugsi kuwo tayada aqoontoodu saraayso oo si fudud u maareeya mushkuladaha wax dhigid ee aay maalin kastaba aay goobaha waxbarashada kala kulmi jireen, waxaanay ahaayeen kuwo lagu soo carbiyey xalinta turun-turo ee caqabad ku noqonaysa habsami u socodka shaqadooda waayo waxaa duruustooda ka mid ahaa la gu soo carbiyey sida aaynu hore u soo sheegnay habaka ardayda loo carbiyo iyo deegaaminta guud ee baayada waxbarasho hababkaas aay isticmaali jireena waxaa ka mid ahaa sida:- 1-Psycholoy 2-Pedology 3- Class Management 4- Coherent 5- Teacher,s persausive 6- Teacher,s Preparatory 7- Teaching Practice Mothed intaas dhan oo aan soo sheegay waa waajibaadkii macalimiintaas lagu soo carbiyey oo loo yaqaan (Pedagogy ama Educational Courses).

Waxa aaynu hore u soo sheegnay qaybtii qormadan ka horaaysey in aay hormoodkii lagu yagleelayey in Ilayska iftiin ee lagu budhigaayey aas-aaskii ama seeskii taclimiin ee udubaha loogu dhidbaayey Dugsiyadii uugu horeeyay Deegaanka Arabsiyo aay hogaanka u hayeen Odayaashii mudakarka ahaa ee magaaladu oo aay hogaaminayeen Cali Hanfi Coofle ( cali Yare).Ibraahim Nadiif ,Axmed Gure, Sheekh Cumar Liibaan (Abu Foqora) dhamaantood Odayaashaasi waay inaga hooseeyaane faataxada haloo mara in uu ilaahaay jannadiisa fardoowsa ka waraabiyo aamiin., ayaa waxa aay maalin ka mida maalmaha barakaaysan ee aay muslimiintu shaqooyinka fasax ka yihiin oo maalin jimca ah aay Oadayaashaa mudakarki ahi iyo indheer-garadkii magaaladu aay miidii-sii uugu badnaayd ku jirto aay shir ku qabsadeen makhaayada dooxa uugu xigta oo uu Chief Caaqil Caynaan Axmed lahaa markii dambana uu Xassan Xaaji Yuusuf Rooble uu ka iibshey Chief Caaqil Caynaan Axmed.
Makhaayadaa uu lahaa Cheif Caaqil Caaynaan Axmed oo ku taala xaga magaalada galbeedka looga soo galo ee u dhow dooxa qaaybiya laba da qayboo ee arabsiyo ayaa uu shirkaasi maalintaa jimcaha ahaayd gelinkeedii dambe markii laga soo baxay salaadii casar aay Odayaashii magaaladu oo aay weheliyaan waxgaradkeedii aay shirkaas ku qabsadeen,. Sannadkan 1958 kii waa sanad barwaaqo badnaa roobkuna u badnaa oo weliba magaalada dhexdeeda waxaa sunsumaya iliilado biyo badan xunbona aanay ku jirin oo xareed saafiya ah, Geedahana waxaa isqabsadey ubaxyo caaynba caayna iyo caleen wada cagaaran .
Cadceeda casarnimo oo diirisay dharabkii geedaha saarnaa oo biyahii tifiq tiqi lahaana ku dhagsiisey falaadhahegii ayaa halkaas uu ka samaaysmey midab dahabiya oo muujinaaya shacnigii quruxeed ee uu ilaahaay ku manaaystey magaallada Arabsiyo oo ah dhul-beereed ku caana Bustaanada. Jawga galabtani waxa uu ahaa mid aad u qurrux badan Makhaayadani waxa aay ka mid ahaayd makhaayadihii aay magaalada Arabsiyo aay waagaas lahaayd kuwii uugu qiimo badnaa , waxaanay Odayaasha waxgaradka Arabsiyo u ahaayd goobta uugu mahiimsan ee aay shirarka ku qabsadaan marka arimaha khuseeya Deegaanka Arabsiyo la gorfaaynaayo, waxa kale oo aay goobtani ahaayd goob wararka lagu kala qaato laguna dhagaaysto wararka adeecadaha wixii dunida marba ku soo kordha ama gudaba ha noqotee.
Makhaayadan uu lahaa Cheif Caaqil Caynaan waxaa xilligaa loo yaqaaney (Civic Centre) taas oo aay micnaheedu ahaayd goobtii wararka lagu kala qaadan jirey. Inamada loo yaqaanay qaxwiyijiinta oo ahaa shaqaalaha makhaayada waxa aay galabtan ku jireen hawl culus waayo dalabka shaaha casaryaha oo xilligaas aad u socdaey dalabka qaarkii dadka macaamiisha u ahaa weliba khaasatan kuwa miyiga ka soo dhaadhacaa marka aay fijaan shaaha dalbadaan ee aay rabaan in loo soo lamado waxa aay istimaalayii hal far oo kor loo taago aamusnaanina la socoto markaas waxaa inanka qaxwajiga ah ku qasab ahaayd in uu si taxadir leh uu la socdo faraha aay macaamiishu kor u taagayaan..

Xilligaas oo raadhywgu aad u yaraa magaalada Arabsiyo waxaaba ka jirey laba radhyow oo keliya oo magaalada laga dhagaysto, labadaa raadhyowna waxaa bixiyey ingiriiska oo mid waxaa la dhiibey Mayor-kii magaalada Ibraahim Nadiif , mid na waxaa la dhigay Makhaayadii Caaqil Caynaan oo u ahaayd magaalada (Civic Centre) keeda ama Baraha-Bulshadu aay ku kulmi jireen halkaas oo aay ku dhagaaysan jireen cadeecadaha raadhow hargeysa iyo BBc da..

Makhaayadan Chief Caaqil Caynaan oo ahaayd Baraha-bulshada kala duwani iyo waxgaradka magaaladu aay ku kulmi-jireen inta badan waxaa lagaga hali jirey wixii dheef iyo dhiilo ah ee ku soo kordha Deegaankaas balaadhaan ee aay ku fadhidey magaalada Arabsiyo , inta badana waxaa lagaga arinsan jirey xogoha caafimeed ee deegaanka hanoqoto mid (Hygine, ) ama Xanaanada xoolaha (vetenary), mid talaalka caruuta ama dhib loo keeno deegaanka iyo dabeecada uu ilaahaay inagu uumay sida waxa afka qalaad loo yaqaan (Enviromental Vulnerablity like Desforestation, Desertification,Landslide, Greenhouse Gasses Emmissions) iyo qaar kaloo badan.

Anigoo aan ka baxayn madwuuceenii lagu yagleelay ilaayskii waxbarasho ee laga yagleelay magaalada Arabsiyo gu,gii 1958 iyo shirkii jimcaha casarkiisii ka dhacay gudaha goobatn makhaayada oo aan kor idiinku soo sheegay in aay waxgaradka magaalada Arabsiyo u ahaayd Baraha aay bulshadu kaga ariminsato kolba wixii dheef iyo dhiilo ah ee ku soo kordha ayaan anoo mooduucaa halkaas ka sii wadi doono aan inyar dib idiinku celin doonaa sannadkii 1969 kii ayaa waxaa Deegaanka Arabsiyo soo food-saartey dhib xagga dooxa ah oo beerihii iyo guryo badan qaaday taas oo magaalada looga baqayba in uu dooxu ku soo durko dabadeedna uu qaadaba, arintaasi waxa aay noqotey arin werwer weyn ku noqotey waxgaradkii iyo Odayaashii hogaanka umada u ahaa;

Markii aay dhiiladaas Dooxa Arabsiyo dhex maraa uu masiibo qaran ku noqdey umadii deegaankaas ku noolaayd sanadkuna uu markaa yahay bilihii uugu horeeyey 1969 kii oo aanu miletarigii xooga dalku aanu talada la wareegin ayaa maalin maalmaha ka mida aay wax garadkii magaaladu oo ka koobnaa haldoorkii deegaanku aay iskugu yimaadeen si aay arinkaa aafada ku noqdey uuga arinsan lahaayeen iyo sida uugu fudud ee aay gurmad deg dega uuga gali lahaayeen arinkaa.

Waxagaradkii magaalada oo aay hormood u ahaayeen Odayaashii magaalada ayaa waxa aay shir deg dega oo albaabadu u xidhan yihiin ku qabteen makhaayadii Baraha Waxgaradka u ahaayd ama la odhan jirey ( Arabsiyo Civic Centre) . Goobtaas waxaa ka dhacday dood aad u xeeladaaysan cilmina ku duugan yahay iyadoo aad looga hadlaayo cilmiga looyaqaan hab-deegaameedka uu i Ilaahay u dhigay labada nolooleed ee isku dheeli tiran ( Eco-Sytem) , waxgaradka goobtaa isugu yimid waxaa ku jirey niman khuburo ku ah baahadaha aduunka waxana ka soo galay dagaalkii labaad ee aduunka sida alle yarxame Mujaahid Gabax Liibaan.

Doodaa goobtii barkulanka u ahaayd waxgaradkii Arabsiyo ku dhex martey sannadkaa 1969 horaantiisii waxa aay doodaasi oo duhurkii bilaamatey laydhna xilligaa muujirine markii migdigii dumayna tiriig-yadii waaweynaa laysku shitay aay soo dabayaaqoowdey doodaasi dheeraayd kow iyo tobankii habeenimo, waxaana ka soo baxay qodobo wax ku oola oo aan hoos idiinku iclaamin doono , qodobadaas oo dhamaanteed qeexayey sidee gurmadka arnkaa aafada noqdey looga hortagi lahaa intaanu masiibo qaran noqon.

Shirkaasi Arabsiyo Civic Centre ka dhacay waxaa nasiib wanaag u hiley District Commissioner kii Degmada gabiley oo markaas Arabsiyo aay hoos imanaysey Muddane Maxamed Cabdi oo reer Cadmeed Cadan waxku soo bartay ahaa kana soo jeeday cid ahaan District Laascaanood. Maxame Cabdi oo ahaa Dc-ga Degmada waxa uu doodiisa uu ku soo gunaanadey in uu isagu ka caawinaayo nin uu yaqaano oo Injineer ku caan baxay sida loo xidho siliga farshaxanka loo sameeyo ee gabyanada lagu xidho, waxa kale oo uu Maxamed Cabdi Dc gii kaloo uu ku baaqay in xaga daawlada uu shidaalka baabuurta iyo laba iska rogu ku caawin doono.

Geesta kale Odayaashii iyo waxgaradkii Arabsiyo oo uu ku jiro Gabiley District Commissioner kii waxa aay soo saareen qodobadan.:- 1- waa in dhamaan meheradaha magaalada oo dhan laxidhaa maalinkasta inta aay haawsha gabyan xidhidu socoto saddex saac aay kana mid noqdaa bayacmustarka iyo maheradaha magaaladu maalgalinta iskaa wax u qabsada. 2- in la hakiyaa baabuurta magaalada in aay safaro dhaadheer u baxaan sida jabuuti oo kale inta uu socdo mashruuca iskaa wax u qabsadu waayo baabuurta xamuulka waxaa looga baahan yahay in aay marna dadka soo daabulaan, marna dhagaxa gabyanka lagu xidhaayo aay soo daabulaan, 3- waa in shicibka miyi iyo magaaloba uu qofkastaaba u huraa xoogiisa laba saacadood in uu ku bixiyo sidii hawshaasi u dhamaystiran lahayd hada waa muddada aay hawsha iskaa wax u qabsadu socoto sanadna ha noqotee. 4- shacabka miyi iyo magaalaba waa in aay maalkooda u horaan sida loo quudin lahaa dadka iskaada wax u qabsada ku shaqaayna ya muddada aay hawsha gabyan xidhidu socoto. qodobada oo badnaa aanan intaas ku soo koo bikaraayn ayaan idiiki dhaafayaa magacyadii Oadayaashii iyo waxgaradkii Arabsiyo ee haawshaas suurto geliyey.
1- Cali Hanfi Coofle ( Cali Yare)
(Ibraahim Ndiif markaas uu geeriyooday waxaa badelay)
2- Xawaadle Cilmi
3- Gabax Liibaan
3- Cumar Liibaan
4-Cabdilaahi Batuun
5-Cabaas
6-Cabdillaahi Batuun
7-Maxamed Daahir Libaan ( Ina Gacanloow)
8-( Gabiley District Commissioner Maxamed Cabdi)
La Soco Qormooyinka Dambe

Qaliinkii:

Khadar Jaambiir Egeh

Doorashadii kuraasta barlamaanka arabsiyo 1969 kii

Waxa inoo soo socda Taariikhda doorashadii 1969 kii waa afartan musharax ku tartamayeey kuraastii barlamanka shacabka ahaa, Goobtu waa magaalada Arabsiyo, musharaxiintuna waxa aay kala ahaayeen oo aay ka soo kala baxayeen xusbigii Hadhuudh iyo xusbigii Ubax oo uu musharax ka ahaa Cumar Carte Qaalib.

Xusbiga Hadhuudho waxaa u taagnaa 1- Cali Hadhuudh ama Cali Warsame Bookh ( Cali Basho). Waxaa kale oo uu ahaa qofka labaad ee u sharaxnaa isla xusbigaas Hadhuudho 1- Xaaji Gaaydh, Musharaxa kale ee Xusbigaasi Hadhuudho u sharaxnaa isna waxa uu ahaa 3- Muxumed Xassan oo loo yaqaano (Budle ) , balse musharaxa qudha ee ku guulaaystey Xisbigaasi Hadhuudho waxa uu ahaa Cali Hadhuudho ama (Cali Basho) oo ka mid noqday barlamankii soomaaliya sanadkaas 1969 oo uu dhacay inqilaankii milerterigu markii cabdirashiid cali sharmaarke la dilay bishii tobnaad shan iyo tobankeedi kun sagaal boqol sagaalyo lixdankii, waxaanu milaterigu xukunkii qabsadey 21 0ktoobar 1969 oo ahaayd maalin salaasa ah . moowduucan oo gaar u noqon doona jaawiigii olole ee doorasho ee aay xusbiyadu is abaabulayeen horaantii sanadkaa 1969 kii iyo jaawga magaalada Arabsiyo oo xilligaa xamaasad olole doorasho oo adag
musharaxiinta iyo xamaasadii doorashadaas ayaaynu geli doonaa bacda ciid haddii ilaahaay yidhaahdo

sfsfssjfdjsjhfsfs

'Macalin, Siyaasi Muddane Cumar Carte Qaalib'

COMMENTS

July 3 at 8:32am · Like · 1
Farhan Cairo Khadar Jaambiir Egeh taariikhyahan ayaad tahay Anigu xisbiga uma haysan in la yidhaa hadhuudh ee calamada ama astaanta Ayaan moodayay hadhuudhka xisbiga magaciisaba ismaan waydiin maanta ayaad ii ifisay.🔦

July 3 at 6:08pm · Edited · Like · 1
Deka Ahmed Warsame Waa magaalada Arabsiyo musharaxiintii 10/21/1960 Manshallah

July 3 at 7:49pm · Like · 2
Fozia Caydid Alah ha unaxaristo

July 3 at 11:25pm · Like · 1
Fozia Caydid Asc Adan waxyar ku darsado 3 Musharax Waxay Kala Ahayen Ali Warsame Iyo Xaji Gaydh iyo Cawale Oo Nahuri Nansystisu Ahayd Budle Musharax Mu Ahayn Asidten Ayu Ali Warsame u Aha Tarikhdo dhan Wakaso heli kara Wayo?Inaderkay Oo Cadiff Dagan Ayay Ali Warsame Oriyo Walal Jihin Xaski Ali Warsamena Xidhidh Ayanu lenahay Shugri Dahir.

Yesterday at 7:24pm · Like · 3
Khadar Jaambiir Egeh Fozia Caydid sax inaadeer laakiin Budle wuu ku jirey Musharaxiinta oo jidhii uugu horaaysayba wax baa si ka noqdey oo waa laga reebay, Cawaale na reer Yoonis Jibriil buu ahaa Reer Kenya ah oo Codkii waa aay u diideen reer yoonis waxaana codkiisii aay...See More

19 hrs · Like · 1
Khadar Jaambiir Egeh Fozia Caydid Cali Warsame waxaa muraaqimiintiisa ka mid ahaa oo uu muqdainka ololahiisa hogaaminayey ragii ugu cadxadaa waxa uu ahaa Axmed maxamuud dhagoole waana kan sawirkiisii xilligaa ololaha doorashadu

17 hrs · Like
Fozia Caydid Wallalo Dayob Aw Calina Muxu Haa isna

17 hrs · Like
Khadar Jaambiir Egeh Fozia Caydid walaal waxaan filayaa in uu ahaa maddaxa ololaha bal waxaan soo saari buuga aan xasuus qorkaasi kaga qoray 1980 kii dad badan oo reer arabsiyooda oo goob joog ahaa doorashada maalintaasi xiitaa Dayib waan hayaa baan filayaa sawirkiisee aan kaayd kaayga baadho

17 hrs · Like
Fozia Caydid Mansha Allah inader Tarikhdu wa mihim Iyada wax Saxda Adigana Ale maskaxda Haku Barakeyo

16 hrs · Like · 1
Guuleed Xidig khader allah yacizak .
markaxiga waxn kuweydinlaha taarikhda doorashadu dhacday o sax ah sanadka.
2. cumer carte qalib mamusharax ayu ahaa jagada madaxweyne usharaxan .halka ado raliya nojilci mahadsnid

16 hrs · Like
Khadar Jaambiir Egeh Guuleed cidig sax waan wadaa qoraalka kolkaa wixii qaladana waan sixi doonaa insha allah doorashadu waa aay dhacday march 25 1969 maalin salaasa ah

16 hrs · Like · 1
Guuleed Xidig Thanks alot mr khader

15 hrs · Like
Khadar Jaambiir Egeh Guuleed Xidig Cumar Carte Qaalib waxaan filayaa in aanu u ordeyn madaxwyne balse Cabdillaaho Oomar baa u ordayey Raysal Wasaaraha waxaanan filayaa in uu Cabdillaahi Oomar markiisii hore ahaa Hadhuudho balse markii dambe uu samaystey Xusbi la odhan jirey dab iyo dhagax arinkaa Cumar Carte oo isna watey xusbigiisii Ubax, markii hore na ahaa safiir dowladii soomalida u fadhiyey itoobiya waan soo hubin doonaa in uu maddaxweyne u ordaayey waloo aan isleeyahay oo aan qabo anigu in uu xildhibaan baarlaman u ordaayey hadan waaynu hubin doonaa, Cumar Carte na waa la waaydiin karaa waa xaaye

Khadar Jaambiir Egeh

Marxaladii waxbaraasho ee arabsiyo sanaadii 1958-1960s Qormadii koowaad

Maanta wax a aaynu Ku soo qaadan doonaa mawduuc taariikh iyo xusuus mudan Ku saabsan ; kaas oo aaynu isdul taagi doono Qaar ka mida sawiradan idiin muuqda magacyadoodii dadka Ku jira ' iyo marxaladii waxbarasho ee Lagu yagleelay Dugsiyada waxbarasho ee uu weli raadkoodu ka sii muuqdo magaalada Arabsiyo sanadkii 1958 kii ilaa 1960s iyo taariikh badan oo waxtar u leh da'yarta maanta Ku nool Deegaanka Arabsiyo

Sawiradan waxaa qaadey macalimad Peace Corps kii Maraykan ka ahaa oo la odhan jirey (Jeanne Dheam). Jeanne Dheam waxa aay ka mid ahaayd macalimiintii , Dhakhaatiirtii, Enjineeradii uu Madaxweynihii Dalka maraaykan ka (John F Kenedy) uu uugu baaqay in aay ka hawl-galaan dunida sadexaad sannadkii 1961 kii wakhtigaas oo uu socdey (Cold War) Dagaalkii qaboobaa ee u dhexeeyay labadii qowadoo ee xilligaas jirey oo kala ahaa (Warsaw iyo Nato) oo aay kala hogaaminayeen Maraykanka iyo Midowgii-Soofeyeedku.

John F Kennedy waxa uu qorshihiisaa loo yaqaaney (Executive Order 10924) ee lagu sameeyay ( Peace Corps ) Bishii Saddexaad ama (3-01-1961) isagoo ka duulaya uu yodhi:-" Waxa aaynu shuuciyada kaga qabsan karnaa dunida saddexaad inagoo u dirna ciidan mutadawaciina oo ka caawiya waxbarashada, beerahaha wax soo saarkooda , dhinacyada caafimaadka, xanaanada xoolaha iyo injineero wadooyinka dhisa kana caawiya soo saarka biyaha iyo wixii la mida.

Jeanne Dheam waxa aay ka mid noqotey oo aay nasiib u heshay in aay ka noqoto macalimad u dhigta ardaydii fasalada 5aad, 6aad, 7aad ee Dugsiga Dhexe ee ku yaala Magaalada Arabsiyo loo naya qaaney (Ahmed Guray Intermediate School). Jeanne Dheam waxa aay ku dhalatey dalka maraykanka sannadkii 1947 kii gaar ahaan gobalka Michigan. Sida xasuus qoran hooyadeed waxa aay ku dhimatey shil-baabuur iyadoo jirta 14 sano, geeridaad hooyadeed ku timid waxa aay ku noqotey dhulgariir oo waxaa ku soo banaanaatey albaabo badan oo aay hooyo kaga beegan tahay ilmo kasta oo maanta iyo xilli horeba ku nool dunida aaynu maanta joogno. Geeridaa hooyadeed iyo rajaynimadeediiba waxa aay galabsiisey in aay ka haajirto meesha aay hooyo macaan ku dhimatey, safarkii firxad ee birmadkii murugana waxa uu la soo galay in aay ku timaado magaalada Arabsiyo oo aay halkaas ka noqoto macalimad Dugsiga Dhexe oo Ardaydaa Axmed Guray Intermediate ka barta maadoyinka kala ah 1-Social Science 2-Engilish -3 Science
-4 Math iyo xiisada loo yaqaan (Gyms) ama Jimicsiga.

Xilligaa aay Arabsiyo ku timid ama aay ka mid noqotey Deegaankii magaalada waxa aay ku beegan tahay muddo imika laga joogo (48 sanno), Da,da aay xilligaa ahaayd waa inta u dhaxaaysa 21-22 jir, markaas waxa aaynu arkaynaa mar haddii aay ahaayd 22 jir in aay haayd gabadh yar oo kacaana ama xilliga aay nolosha kacaanimadu uugu macaan tahay. Bal waxaad dareentaa gabadh yar oo laba iyo labaatan jirta kuna soo barbaartey nolosha maraaykan oo ah dalka uugu dhaqaalaha iyo dheefta badan aduunyada, dhuuniga laquutana ku soo kortay sida (macdonals sandwich, hotdogs, shake-strawbery, shake.milk. starbucks spice brand cofee iyo qaar kaloo badan. Bal waxaad dareentaa xaga {Shower) ka biyo laba ah oo mid qaboob iyo kuwo diiran oo qasabad isku mida ka soo baxaya gabadh ku maaydhan jirtey oo Arabsiyo soo degtey 1967 kii oo biyoole u dhaamiyo dameer afar tanag la saaro ama aay mararka qaarkood iyada laftigeeda Jeanne Dheam inta aay jalxadeeda ka soo dhaansato ceel-biyoolihii nuux caalin inta aay dhabarka u soo ridato aay masaafadii gurigeeda u soo socoto, jidhkana ku maaydhato biyihii oo baaldi lagu shubto waxoogaana girgirihii tanaga timirta ka samaaysnaa aay ku diirsato.

Jeanne Dheam xilligaa aay Arabsiyo timid 1967 oo aaneyba Arabsiyo isla imika aaney dhaamin waxba xilligaa marka laga eego xaga adeeg marka laga reebo dhinaca warsigaadhsiinta oo aay imika aduunyada oo dhemi heer ka gaadhay hada (Technolog- ga casrigee) xilligaa aay Jeanne Dheam aay timid magaalada Arabsiyo maay lahaayn ( electricity , communication, post and mailing deliver etc). Jeanne Dheam waxa aay la qabsatey wax aay la daalaa dhacdaba noloshii aay dadka Arabsiyood xilligaas caadiga u ahaa, waxaanay wada qaaybsadeen maalmo farxadeed iyo maalmo murugaba wixii markaas aay qabaan dadkii ku noolaa Deegaanka Arabsiyo. Waxaa laga badelay magacii hore ee Jeanne Dheam waxaana loogu magac-daray Jinow Cali Yare. Cali Yare ama Cali Hanfi alle naxariistii jannatul fardoowsa ha ka waraabiyee waxa uu ahaa Hogaankii hormood ee Doyayaashii Arabsiyo ee budhiga tacliimeed ee deegaanka bilow aas-aas waxbarasho u ahaa anoo ku soo qaadan doona qaaybaha dambe ee qoraakaayga aan uugu magacdaray milicsigii Arabsiyo iyo aas-aaskii magaalo. markaa cali hanfi (Cali Yare) waxa uu ahaa masuulkii kafaala qaadey Jeanne Dheam ku noolaashaheeda Arabsiyo waxaanu ku daray in uu xilsiga saarayo daryeelkiisa sida gabdhaha uu dhalay oo kale waxaanu uugu wan qalay Jinow Cali Hanfi.

Sawarirada halkan idiinka muuqdaa waxa aay Jeanne Dheam qadey Bishii shanaad 1968 kii, sawiradan bal aan soo qaato marka hore sawirka koowaad oo ah Hooyo Xaawo Saleban oo ka mid ahaayd hooyooyinkii wax ku iibin jirey suuqii 1950s ilaa 1960s kii yaaley magaalada Arabsiyo, suuqaas waxa uu ka soo bilaami jirey sakadii tukaankii Cali Yare ilaa guryihii suufi nuuriye ee aay ku yaaleen aqalkii reer ciise kibaaryo. waxa aay Hooyo Xaawa hortiisa wax ku iibin jirtey suuqii ku yaaley suufi -nuuriye hortiisa.

Hooyo Xaawa sawirkan waxa aay Jeanne Dheam kaga qaadey gurigii inanteeda oo aay la daganaayd jaarna ahaayeen Jeanne Dheam, gurigani waa guri aad iigu reebay xasuus badan oo yaraantaaydii in badan baan ku soo nooladay anagoo alaybadey markaanu kani maadno ku nasan jirney gurigan oo uu daganaa adeer kay muuse Egeh Ahmed ama loo yaqaana Xabadikeentey ilaahaay naxariistiisa janno haka waraabiyee aamiin. Gurigan ka hor inaanu ijaaran adeerkay 1971 kii waxaa gurigan daganaa aamina sheedaal oo aay walaalo ahaayeen cabdilaahi sheedaal, markaas gurigan oo ka koobnaa qol yar iyo mid weyn ,darad , musqul iyo madbakhan hortiisa aay hooyo xaawo lagu sawiray ayaa Hooyo Xaawa aay la noolaayd inanteeda Amina Sheedaal oo ahaayd mulkiilaha gurigan iyo midkale oo ka sii jeeda daradan gurigan. Markaas adeerkay baa ka jaartey gurigan Amiina Sheedaal waxaanay iyada iyo hooyo xaawi u guureen gurigii kale ee ka sii jeeday oo aay la aahayd Amina Cabdillaahi.

Arabsiyo waxaa uu sanadkaa 1967 kii dambayaaqadiisii ee aay Jeanne Dheam magaalada Arabsiyo soo degtey xilli magaalada Arabsiyo guri la galaba laga waayey waayo waxaa mahaalada Arabsiyo isla marqudha ku kulmey oo magaaladii yaraayd buux-dhaafiyay laba qoxooti oo ka soo kala qaxay Jabuuti iyo Cadan.

Jabuuti waxaa ka dhacay poudrie ama buduryeelkii loo yaqaanay (independence) aandibaandaas ama xasuuqii poudrie oo aay qoxooti badan ka soo qaxeen mastacmarkii faransiiska oo si xun u xasuuqay dadkii shacabka reer Djibouti ku dhaqnaa oo dhamaantood lagu soo daadiyey xuduudkii soomalida ee low-yacado , poudrie ku waxa uu jabouti ka dhacay march 27 1967 xasuuqaas oo loo yaqaano ( Independence) ama Aandibaandaas. Isla sannadkaas waxaa Iyana Cadan ka dhacay Dagaalkii jabahadihii carbeed oo loo yaqaanay Taxriir ka ayaa dagaal culus sanadkaa 1967 uu yementa koonfureed gaar ahaan magaalada Cadmeed uu dagaal qaraar ku dhexmaray iyaga iyo ciidamadii Ingiriiska markaas sannadkaa 1967 kii Arabsiyo waxa aay la ciirciiraysaa dad oo haddii aad usha kor u tuurto dhulka kuma dhacaayso waayo waxaa ku kulmay qoxootigii cadmeed oo loo bixiyey xabadi keentey iyo qoxootigii poudrie-ga ee jabouti, adeerkay xabad ama muuse cige axmed waxa uu ka mid ahaa qoxootigaa cadmeed sidaasaa laagu bixiyay xabadi-keentey, Aabahay jaambiir cige iyo Hooyadaydi alle yarxam labadoodaba e aamiin aamiin iyo anoo yar oo bil jirana waxaan ku ka soo qaxnay Djibouti oo Poudrie baanu nahay.

Aasaaskii Waxbarasho Ee Arabsiyo Duqaaydii Bud-dhigeeda U Ahaa. Ilaayskaas
Waxbarashada Dugsi hoose ee laga yagleelo magaalada Arabsiyo waxa uu bilaamay sanadkii ama gu,gii 1958 kii, intiisa xlligaa ka horaaysey magaalada Arabsiyo maay lahaay wax Dugsi hoose ama ku Dhexeba, waxaana aay ardaydu waxbarasho iskuul u aadi jireen Dugsigii hoose ee Gabiley ku yaaley, taasina waxa aay ku tusaysaa in aaney ka hor 1958 aaney Arabsiyo yeelan tacliin waxbarasho oo aay mustacmaradii ingiriisku ku lug lahaayd marka laga reebo madarasadii carabiga ahaayd ee Aw-gaab oo ahaa Axmed Aw-Gaab aabihii iyo malcaamad quraankii uu dhigi jirey oo quraanka lagu baran jirey macalin (Aw-Axmed Cumar Giriig).
Duqaaydii Arabsiyo marka aay arkeen oo aay dhibtey Dugsi la,aanta waxbarasho ee ku waajahan ubadkooda iyo mustaqbalka madoow ee aay aqoon la,aantu ubadkooda galabsiinaayso ayaa maalin maalmaha ka mida aay Odayaashii magaalada oo aay hormood u ahaayeen:-
1- CALI HANFI ( CALI YARE)
2-AXMED GURE
3-IBRAAHIM NADIIF ARABSIYO SENIOR MAYOR
4-SHEEKH CUMAR LIIBAN (ABU-FOQORA)
Isku yimaadeen waxaana shir ku gaadheeyn in aay District Commision kii Ingriiska ee Gabiley joogay aay u tagaan oo aay waydiistaan in Dugs waxbarsho looga dhiso magaalada Arabsiyo macalimiina aay dawlada Ingiriisku u keento .
Markii aay dhiisigii Ingiriis Odayaashii aay u tageen si fiican buu u qaabiley waanu
dhagaaystey arinkii aay uu la socdeen, markii aay Odayaashii dhamaysteen waxa qaatey hadalkii Dhisigii Ingiriis ee Gabiley fadhiyey waxaanu ku yidhi anigu waaxan idiin hayaa macalimiintii ee inta goob waxbarasho la idiiyn dhisaayo idi ku marka hore la yimaada goob ardayda wax loogu sii dhigo.

Intii aan goobtiiba laga dhaqaaqin ee la horjoogo Dhisigii Ingiriis waxa uu Cali Hanfi markiiba uu ku dhawaaqay in laba makhsin oo suuqii hoose ee maasjidka Arabsiyo u dhawaa oo uu lahaa Cali Hanfi uu u hibeeyay Ardaydii Deegaanka Arabsiyo. Isla markii Cali balan qaadey Goobtii-waxbarasho waxa uu Dhiisigii Ingiriisna markiiba u direy magaalada Arabsiyo Labadee macalin ee uugu horeeyay wax dhigid oo baal-dahaba kaga jira kobcintii ilaays aqooneed ee barbaarisay ubaxii Arabsiyo, Labadaas macalina waxa aay kala ahaayeen sidan:-
1- Macalin Faysal Cumar Mushteeg
2-Macalin Aw-jaamac'
Ardaydii uugu horaysey ee Dugsiga hoose labadii qol ee Cali Hanfi ku deeqay kabilaabayna waxa aay kala ahaayeen:_
1-ismaaciil Cali Hanfi
2-maxamuud Cali Hanfi
3-Adam Cabdillaahi Hanfi
4-Cabdi Cumar Ducaale
5-Mohamoud Youssuf Ismail
6-Ina Carab Obsiye
7-pro Abdi Jama Dhimbiil (Shabcaan)
8-Ahmed Abdillahi Bulxan (Ahmed Habeeno)
Ardaydaas oo ah kuwii uugu horeeyay intaas baan ka xasuustaa
5-Axmed Cabdillahi Bulxan
6-Shabcaan
7-Ismaaciil Aw-Adan Cumar Giriig
8- Ina Carab Obsiye
Intaas baa xasuustaaydiiya inta aanan garanaayn ku darsada idinku
Mahadsanidin

COMMENTS
Farhan Cairo Maashala Jasakalaah Khadar Jaambiir Egeh

Yesterday at 6:29am · Like · 1
Siciid Ciise Ileeye Manshallah!
Taariikhi yahan Khadar Jaambiir Egeh, aadbaad ugu Mahadsan tahay taariikhdaa xuisaga badan.
Waxaan filayaa iney aad u akhriyi doonaan dad badan oon ka war qabin taariikhdan.

Yesterday at 6:42am · Like · 1
Khadar Jaambiir Egeh Siciid Ciise Ileeye aad iyo aad inaadreer waanynu dadaali si aaney taariikhdu u lumin waayo Cavdi Muxamed oo ahaa abwaaniintii uugu waaweynaa waaberi reer Arabsiyo ahaana 1950s kii waakii heestiisa ku yidhi:_ Taariikhdu Dadkay Bartaa Dunida Waayaheega.

Yesterday at 6:55am · Like · 1
Barre Hiiray dad taariikhda ururiyaa waa inay noo soo gudbiyaan si dadku uga faa iidaystaan

6 hrs · Like · 1
Khadar Jaambiir Egeh Barre Hiiray waa runtaa waynu dadaali doonaa insha allah

6 hrs · Like

Shirqoolkii Lagu Daldalay Maxamuud Xusseen Mataan Bishii Setember Saddexdeedii 1952 Xabsi Ku Yaalay Boqortooyada Biritan Gaar ahaan Gobalka Wales Caasimadeeda Magaalada Kaardif(Cardif). Qormadii 6.

" He was a loving Dad , Husband, kindom Friend indeed with cared and treated beloved ones with smile, grace and incentive gaze by Laura Mataan" erayadaas waxaa ku muusanoowdey markii si arxan-daro ah oo aay jinsiyad nacaaybi ku jirto loo daldaley ninkeedii ( Laura Mataan ) oo aay waayo- murugo iyo daruuro madoow dulhoanayaan kuwaas oo farinaya dareeno dareemaya daaqada badan oo darxumada iyo dabaaylaha duufanada xooga leh wata ee ku soo banaanadey.

Waxana wakhtigaasi u bilowdey murugo aan kala joog lahaayn iyo xasuuso guuna oo kolba ku soo mir-kicinaya wakhtigii wacnaa iyo kalgacalkii qotoda dheeraa ee aay soo wadaageen , kaas oo aay kaga soo baxeen xilliyadii bar bilowgii hadal qaadka jaceylka hadmaa kuugu horaaysey iyo caqabadihii qadhaadhaa hadda waa kuwii naceybka huwanaa ee lagu hayey habeen iyo dharaar si loo kala irdheeyo, xididadana loogu saaro xidhiidhka barasho ee aay wadaageen Laura Mataan iyo Maxamuud Xusseen Mataan ilaayn waatii hore loo yidhi jacayl xaasid ma waayo ama heestii subcis uu ku qaadey macalinkii qaaliga ahaa heestiisii alle yarxame aamiin faysal cumar mushteeg ee uu yidhi:- :- " Laysuma Daayo Laba Isdoonaysee, Haygula Dhicin Meel Xun Iyo Dhagax Leh" !!

Maxamuud xusseen mataan markuu in muddo ah dhawr sanno sano ah uu ku jirey shaqadii badmaaxnimada ee uu u kala gooshayey qaaradaha badan ee yurub, ustareeliya, carabta iyo afrikaba oo aay yaraayd intuu muddadaa dhawrka sanno ahaayd inta uu bari dhuleed arkaba,waxaanay ahaayd shaqadaa badmaaxnimadu shaqo aad u adag oo saacado badan la shaqaynaayo. Waxaanu Maxamud Xusseen mataan aay markabkaas kula kulmey dhalin yar badan oo isaga kaga soo horaaysey shaqada oo qaarkood muddo tobaneeyo sanno ah badda ku jirey oo aay qaar xaaslay ahaayeen oo aay tahli waayeen fursad aay uugu tagaan xaasaskoodii oo aay kaga yimaadeen dhulkii hooyo.

.Badaha laga dhex gooshayaana maay ahaayn kuwo aay sahlan tahay cimiladoodu oo waxaa ka dhacaaya duufaano mararka qaarkood maraakiibta iyo shixnada saaranba halis gelinaaysa, badaha maraakiib taasi aay ka gudbayaan ayaa ahaa badaha aduunyada uugu waaweyn sida badweynta baasifik, atlaantik iyo hindiyaan aawshan, taas waxaa kaga sii darnaa marinada halista ah ee aay maraakiibtu ku gadoonto oo aay wakhtiyo isdaba jooga maraayaan shaqadooduna aay u badan tahay sida marinka khatarta badan ee loo yaqaan k (Cape of good hope) oo ka dhignayd ibixiyoow i bixi ama ilaahayoow noo gargaar.

Maxamuud Xusseen Mataan waxa uu sannado badan uu ku jirey shaqadaa bada ee loo yaqaan ( Seaman ) ayaa sannadku markuu ahaa ama ku beegnayd muddo lagu qiyaaso sannadkii 1944 kii uu si toosa u degay magaalada London ee cariga Ingiriiska oo ku taal gobolka ( England). Muddadii sanadka ahaayd ee uu joogay Caasimad Boqortooyada Ingiriiska ee magaalada London sida la sheego waay ku fool adkaatey sii joogeeda magaaladaas London, waayo waxa uu kala kulmay booliskii Boqortooyada Ingiriiska ee magaalada( London) cusiriyad xagga jinsiga madoow oo qarniyo badan lagu hayey oo guuna/
,
Waxaay Boolisku ku eedeeyeen Maxamuud Xusseen Mataan in uu yahay nin dilaaya oo dagaal badan , had iyo goorna ciyaara khamaarka uugu khatarsan ee aayda lasku diro ee sharadka lagu galo taas oo uu had iyo jeer uu isagu ku guulaaysan jirey khamaarkaasi lacagta faraha badan lagu kala heli jirey, Booliskaasina waxa aay uugu yeedhi jireen oo aay uugu magac dareen naanaays aay u baxsheen balaak jaaket ( Black Jacket
.
Markii aay Booliskii( London) iyo Maxamuud Xusseen Mataan aay colaad dheeri dhexmartey ee aay ka dhigeen dhagar qabe iyo dibin-daabyo badan oo aay ku ladhan tahay cusuriyad jinsi-nacaybi oo uu u adkaaysan waayey hagar daamadooda oo had iyo jeer uu u noqdey tuke baal-cad amaba bartilmaameed ayaa uu maxamuud xusseen mataan gooystey in uu dhamaadkii 1944 kii bishii uugu dambaysey uu u guuro magaalo madaxda gobolka waaylis ( wales) magaalada kaardif (Cardiff ama Tiger Bay) halkaas oo aad u munaasibtey xagga shaqada oo uu shaqo fiican ka helay Dekada Tiger Bay oo u dhow faras magaalaha magaalada Cardif.

Weliow aaney magaalada Cardif aaney xilligaa xalaal ka ahaayn cusiriyada ama nacaybka jinsiga madoow oo aay Cardif ahaayd meelaha uugu darnayd xagga jinsi nacaybka ayaa haddana aay Cardif ahaayd meelaha uugu fursada badan xagga helitaanka shaqada bada (Seaman Jobs). Xilligaa ama sanadkaa 1945 kii bilowgii-sii oo ahaa soo afmeerkii dagaal weynihii labaad ee aduunka ayaa waxaa Dekada weyn ee Tiger Bay ka socday fursado badan oo dibi habaayn loogu samaaynayey adeega Dekadaasi Tiger Bay ga.

Waxaana s Dekadaasi Tiger Bay ka socday shaqo aad u badan oo waxaa ka shaqaaynayey iyadoo aay iska garab shaqaaynayaan shaqaale iskugu jira jinsiyado kala duwan oo ka koobn ( Yuhuud, Yurubiyaan, Somali ama Afrikaanis , Carab ) iyo jinsiyado kaloo badan oo aduunyada daafaheeda ka soo jeeda.

Hadaba bilowgii sanadkii cusubaa ee 1945 waxa uu Maxamuud Xusseen Mataan uugu bishay sannad farxadeed waayo waxa aay isbarteen oo uu dhexmarey jaceylkii ku dhacey qaays iyo layla ama kii ku dhacay cantar iyo ceebla amabse kii ku dhacay ( Rose iyo Mr Dawsan ) ee ka dhex dhacay markabkii ** Tatanic april 15 1912 ** kii hadda waa markabkii ku degay badweynta atalaantik , gabadh cadaana 17 jir kana soo jiida Gobalka Wales duleed keeda magaalada Cardif dooxada loo yaqaano ( Rhonda Valley ).

Laura Williams oo loo yaqaano Laura Mataan ayaa ah gabadh yar oo da,deedu ahaayd 17 jir lana nool qoyskooda aabaheed, hooyadeed iyo walaaladeed markii uu jaceyl qoto dheeri uu dhexmaray iyada iyo saygedii laga diley bishii sagaalaad saddexdeedii sanadkii 1952, Laura Mataan iyo reerkoodu waxa aay ka soo guureen dooxada loo yaqaano ( Rhonda Valle y 1030s kii ) oo aay soo dageen Tiger Bay oo ah magaalada Cardif halkaas oo uu aabaheed shaqo u soo raadsadey.

Laura Williams ama markii dambe loo yaqaney ( Laura Mataan ) xilligaasi aay kulmeen Maxamuud Xusseen Mataan waxa aay da,deedu ahaayd 17 jir oo weliba waxa aay ahaayd gabadh aan ku ababin suuq iyo bixitaan hore oo waxa aay ahaayd gabadh gurigooda iyo shaqadeeda oo u dhaw Tiger Bay-ga ku eeg, hadda waa gabadh yar oo reer yuruba aanan ku walfin dibad bax iyo barasho inamada asaageeda ah. Iyaba waa cajaa,ibe oo waxa taas ka u sii dheeraa iyada oo ahaayd gabadh yar oo akhlaaq iyo qurrux uu Eebe ku manaaystey, tilmaanteeda gaarka ahina waxa aan ku mataalaa ilaayn qurruxi iskuma jirte mid loogu yeedhey magaceega gaara ah amba lagu majiirto muuqaal sawirka humaag araga fog oo ah ( Heego-Muqdheer) hada waa miduu abwaankii somaliyeed ku sifeeyey heelada:-
Casarkii Cadceedoo
Godka Cidhibka gelisoo
Ka sokeeyo Caadoo
Falaadh Wada Casaana
Ku cadaaysey baalaha
Ama Laanta Canabkoo
Hoobaan La ciirtiyo
Canbaruud Bislaadiyo
Cagaarkoo Iftiimiyo
Caleen Ubaxa bixisiyo
Cagaarkoo Iftiimoo
Cidi Daaqin weyee
La Soco Qormooyinka Dambe

Qoraalkii:

Khadar Jaambiir Egeh

Doorashadii Xildhibaanada Golahii Shacabka ahaa Ee Jamuuriyadii Somaalida Bishii Saddexaad Shan iyo Labtaatankeedii sannadkii Kun Sagaal Boqol iyo Sagaal iyo Lixfankii (Mar25-1969) Qormadan oo tii saddexaada waxa aaynu duljoogsan Magaalada Arabsiyo iyo Labadii Xusbi * Ubax * * Hadhuudho * iyo Afartii Musharax ee Labadaa Xusbi ka sharaxnaa, sidoo kale waxa iyana inoogu wehelin doona duruufihii intii aaney doorashadu bilaamey ku xeenaa guud ahaan nolosha magaalada oo aaynu dib u milicsan doono.

Waxa aaynu ku jirney buugii aay Jeanne Dheam ka qortey taariikh badan oo ku saabsanaa noloshii Arabsiyo iyo weliba arrimaha waxbarashada magaalada Arabsiyo ee waagaasi iyo duruufhii waxbarasho ee soo maray magaalada Arabsiyo, kuwaas oo ahaa marxalado kala duwan oo midkastaba aay cutubyada buugeedaasi oo la yidhaahdo marka afsoomaali loo turjumo (Awrba Awrkuu Ka Horeeyo Ayuu socodkiisa Leeyahay ) aay kaga halayso si qotodheer ayaa hadana waxa aay buugeedaasi aay kaga waramaysaa marxalidahii ololaha doorashada ee magaalada Arabsiyo ka dhacaayey kuwaas oo aay goob joog ka ahaayd , waxaa kale oo aay goob joog ka ahaa habeenkii Inqilaabkii melaterigu xoog ku qabsadeen dawladii shicibka ahaayd 21-0ct-1969 markii la diley Maddaxweynihii Jamuuriyadii Somalida Cabdirashiid Cali Sharmaarke laguna diley subax Arbaca ah 15-0ct-1969 Magaalada Laascaanood.

Jeanne D,heam waxa aay ahaayd gabadh yar oo u dhalatey dalka maraaykanka gaar ahaan Gobalka New Jersey, haddaba imiaatinkeedii magaalada Arabsiyo in aay macalimad ka noqotey bilowgii sannadkii 1968 kii muu ahaayn wax ku soo booda ah balse waxa uu ahaa qorshe aay dawlada maraaykanka oo xilligaasi 1960 gii ku jirtey dagaalkii qaboobaa ee ka dhexeeyay labadaa dawladood ee ahaa midowgii soofeyeetka iyo maraykanka.

Markaas waxaa jirey in quwadii midowga soofiyeet aay qaarada afrika looga baqanaayey hadda waa marka la eegayo xagga istaraatatejiyada marinka hormoos iyo gacanka cadmeed ama bada cas aay xoog weyn ku yeelato, taasina markaas aay saameeyn weyn oo khatara ku leedahay qowadihii reer galbeedka ee uu hogaaminaayey maraykanku iyo danahooga siyaasadeed ee aay ka lahaayeen badacas iyo afrikaba waayo midowga soofiyeet ayaa waxa uu saldhigyo badan ku lahaa dalka masar iyo marinka keenaal suways ( Canal Suez ) taas oo caqabad weyn oo laf dhuun u gashay ku noqotey reer galbeedka oo uu markaa hogoonka u hayo dalka maraaykanka

Sannadkii 1961 waxaa madaxweyne ka noqdey dalka maraaykanka( John F.Kennedy), isla sannadkaas waxa uu John F.Kennedy soo jeediyey fikir uu ku qeexayo in uu maraaykanku kaga qabsan-karo midowgsa soofiyeet oo uu kaga adkaan karo in uu maraaykanku u diro dawldaha dunida saddexaad ciidan mutadawaciina ( An army Volunteers ) kuwaas oo dadyowga dunidaa saddexaad ka caawinaya 1-dhinacyada waxbarashada oo macalimiin ardayda u dhigta loo diro, dugsiyo badana loo dhiso, 2- xagga biyahana wax soo saar loo sameeyo oo ceelal badan loo qodo, 3-Caafimaadka oo loo diro dhakhaatiir macalimiina oo ka caawiya in aay soo saaraan kalkaaliyaal caafimaad oo tayo leh, loona dhiso xarumo caafimaad oo daryeelka guud ee caafimaadku aad u sareeyo.

3- In laga caawiyo xagga wax soo saarka beeraha oo loo diro khuburo ku takhakhusey dhinaca beeraha oo la baro beeralayda dhinaca wax soo saarka beeraha oo loo isticmaali karo wax soo saarkaa mid dhoofineed iyo mid dalka gudihiisa ku filan labadaba. Markaas uu soo jeediyey John F.Kenedy qorshahaas in ciidan mutadawaciina (An army Volunteers) loo diro dunida saddexaad si loogaga adkaado dagaalkaa xeeladaaysan in aanu awood badan ku yeelan midowga soofiyeet dunida saddexaad ayaa uu bishii saddexaad kowdeedii kunsagaal boqol iyo kowiyo lixdankii (Mar-1-1961) uu amar maddaxweyne ( Executive Order 10924) oo uu tirsigiisu yahay 10924 uu ku amray waaxdii u qaabilsanynayd arinkaa in lagu sameeyo hayad loo yaqaan hawlgalkii nabada ( Peace Corps ), sanadkaa 1961 markii la sameeyay hayadii hawl galka nabada dunida sadexaad (Peace Corps) ayaa hal sanno ka bacdi loo direy in ka badan 210,000 oo mudadawaciina dunida saddexaad (210,000 amercican peace corps mostly were young and high spirit volunteers).

Jeanne D,heam waxa aay ka mid ahaayd ( Peace Corps ) kii Arabsiyo uugu horeeysay ee la keenay, xilligaasi da,deedu waxa aay ahaayd 22 jir, waanad dareemi kartaa xilligaasi inan yar oo cad kuna barbaartey New Jersey, kuna jirta da,da qofka dhalin yaranimada xilliga aay uugu macaan tahay oo ah weliba gabadh ku barbaartey dhulka lagu tilmaamo in uu hromurka aduunyada uu calanka u sido , bal hadda ba gabadhaas yar ee da,deedu taha 22 jir ka ee ku soo barbartey New York iyo Detroit Michigan oo afna aan garanayn meesha la keenay hada waa arabsiyo,e oo aan lahayn laydh, biyo qasabado laga shubto, shoolad laydh ku so cota ama gaas o cuntada lagu karsado amabase talaajad biyaha qaboow laga la soo baxa amase mashiin dharka lagu maaydh ,waxaa soo dhanse gabadha ku soo barbaartey balse aaney Arabsiyo ka helaayn oo waagaas ah tuulo yar oo faaynuus uun la daardtaa, dadkana aan afgaranayn bal sideed akhristow aad adigu dareemi lahaayd haddii aad jeenne D,heam ahaan lahayd!!

Waxa aay Jeanne D,heam ku biloowdey xilligaa aan Arabsiyo tagey ee aan ka ahaa macalimada wax ka barta ardeyda dugsiga dhexe 1968 kii ayaa isla usbuucii dambena laaygu wargeliyey in aan wax ka bari doono ardayda dhigata habeenkii Adlasta (Adult Education ) ama waxbarashada dadka waaweyn oo aay dhigtaan odayaashii magaalada hormoodka ka ahaa iyo baayacmushtarkeedii.

Waxa aay tidhi Ardeyda dugsiga dhexe waxaan wax uugu dhigi jirey dharkii ii dhaqanka ahaa ee awalba markaan maraykan joogi jirey aan xidhan jirey wax dhibana ama canaana kalamaan kulmi jiren markaan anoo dharkaas xidhan wax uugu dhiga ardayda dhigata dugsiga dhexe oo wax dhaliila odayaasha magaaladu igamaay keenin balse markii aan u bilaabey Ardaydii dhiganaysey Adalsta ama waxbarashada waaweyn arinku wuuka duwanaadey sidii hore oo habeen habeenimada ka mida aniga oo u dhigaya ardeydii fasalka labaad dhigan jirtey ee Adalsta oo ka koobnayd 40 ardey baa inta uu Cabdillaahi khaawi oo ku magac dheeraa (Kucadeeye) ahaana maamulihii dugsiga ee madaxda noo ahaa uu soo garaacay albaabkii fasalka laga soo gelaayey baa uu igu yidhi odayaashii magaalada ayaa ku rabee xafiiska ama ( office) ka kaaley markaad xiisada dhamaayso halkaas baay kugu sugayaane.

Markii aan xisadaaydii oo ahaayd barida luuqada ingiriisiga iyo sayniska oo aan ardayda Adalsata oo ka koobnayd afar fasal baro saacaduna aay ku dhowdahay siddeedii fiidnimo ayaa xaggii xafiiska dugsiga hoose ku yaaley u baxay, habeenku waa mugdidi oo cado maaha, dhulkuna aad buu u madoow yahay, markaad fasalka ka soo baxdo ee aad dibada u soo baxdo waxba ma kala arki kartid waayo tiriig ama nalka maashooga loo yaqaan baanu wax ku dhignaayoo aad indhaha kaaga tuuraya.
Xaalku sikastaba ha ahaadee xafiiskii oo laydh weyni ka baxaayo ayaan hore u galay oo aay odayaashii magaaladu iyo cabdillahi khaawi (Kucadeey ) iyo macalinka loo eedaaysane ahaa oo aay odayaashi ku eedaayeen sigaar buu ku cabay fasalada hortooda ayaan uugu tegay. Odayaasha magaalada ee isugaayey waxaa hormood u ahaa Cali Yare oo halkii aabahay iigu jirey had iyo jeerna i dhaqaalayn jirey, markii aan galey ee aan kursigaaygii fadhiistey odayaashi toos uu maay eegeeyn oo indhahooga waay iga lalinayeen iyagoo mararna hoosta geeyayey waan shakiyey oo waxaan isleeyahay tolow maxaad samaysey aadna waan u gariirey oo magaalada Arabsiyo Odayaasheeda iyo deegaankuba ma ogola qof beri lagu sheegay uun in uun uu khamri cabey, balse nasiin wanaag sidaan Arabsiyo u imid khamri macabin berigii hore ee aan maraykan joogayna khamrigaba maan jeclayn oo waxaan ogaa in aaneyna taasina igu haaysen.

Marlabaad baan haddana talamayoo waxaan is-idhi dadku waa dad muslima qaansiirkana waay neceb-yihiin tolow ma cismaan tuug ayaa ku masabidey oo waxaa jirtey in beri aan sii fogayn laasxadhaadh agteeda laga helay doofaar la qalay , kolkaas baan isleeyahay ma Cismaan Tuug ( Shaydaan Coofle ) oo u ahaa waashmaan ma isagaa ku wanjalay oo leh iyadaa ii qalatiri doofaarkaas laasxadhaadh lagu arkay hilibkiisii.
Anigoo aad u anfariisan xoogna u talamaya ayuu Cabdillahi Kucadeeye intuu si cadho leh ii soo eegay igu yidhi adiga iyo macalinkaba eedaaysanayaal baad tiihin ???
La Soco Qormooyina Dambe
Khadar Jaambiir Cige

ARABSIYO ARCHIVES

Qormooyin

Khadar Jaambiir Egeh

Budhigii waxbarsho ee laga yagleelay Arabsiyo Qormadii Afraad

Khadar Jaambiir Egeh

Khadar Jaambiir Egeh

Doorashadii kuraasta barlamaanka arabsiyo 1969 kii

Khadar Jaambiir Egeh

Marxaladii waxbaraasho ee arabsiyo sanaadii 1958-1960s Qormadii koowaad

Khadar Jaambiir Egeh

No comments:

Post a Comment